China bestuderen

Homepage China-informatieplatform

Heb je in je studie met China te maken? Kennis van mensenrechten helpt je om China’s nationale en internationale aangelegenheden te begrijpen. De informatie op deze pagina is een onmisbare aanvulling bij analyses van Chinese politiek, maatschappij en economie. We verwijzen daarbij naar relevante (ook Engelstalige) externe bronnen met meer informatie.

Internationale nieuwsbronnen

• Het online magazine van het Center on U.S.-China Relations at Asia Society, ChinaFile, biedt Amerikaanse en Chinese perspectieven op politieke en maatschappelijke kwesties: gezaghebbende rapporten en boeken, vertalingen van Chinese rapporten en uitvoerige analyses.
• China Digital Times biedt Chinees en buitenlands nieuws over recente onderwerpen. Hun Newsletter zet elke dag een aantal gebeurtenissen centraal en presenteert wat zowel Engelstalige als (vertaalde) Chineestalige bronnen daarover berichten.
• Human Rights in China (HRIC) is toonaangevend op het gebied van berichtgeving over de mensenrechtensituatie in China. HRIC brengt nieuwsberichten en achtergrondverhalen, over onder meer het rechtssysteem en China’s betrekkingen met de VN. Ook de ‘Resources’ zijn interessant.
• De nieuwsbrief Sinocism van Bill Bishop biedt een uitgebreid nieuwsoverzicht, inclusief korte commentaren en links naar verdiepende stukken.
• The China Project (voorheen SupChina) biedt een amalgaam van columns, artikelen en podcasts over hedendaagse onderwerpen uit cultuur en politiek, met specifieke aandacht voor wat er leeft op het (Chinese) web.

Nieuwsbronnen onder Chinees overheidstoezicht

• China Daily – Global Edition is de Engelstalige editie van de staatskrant China Daily die onder direct toezicht staat van China’s censuur- en propaganda-apparaat. De krant schrijft over veel onderwerpen die ook westerse media bezighouden (lees hier meer over Chinese censuur).
• Ook de Global Times staat onder direct toezicht van de Communistische Partij en biedt inzicht in de Chinese propaganda over actuele onderwerpen (meer informatie over de Communistische Partij is hier te vinden).
• Het online magazine Sixth Tone staat onder staatstoezicht, maar met een missie om westerse lezers aan te trekken en onderwerpen te behandelen die hen interesseren. Een mix van artikelen geeft inzicht in wat mensen in China bezighoudt en stelt problematische maatschappelijke tendensen aan de kaak. Het magazine kan soms meer zeggen dan officiële staatskranten zoals de China Daily en de Global Times. 

Internet

De internetbeperkingen worden de Great Firewall of China genoemd, een naam die de enorme schaal van internetcensuur in China weerspiegelt. Een beproefde methode om de censuur te omzeilen en gewoon toegang te houden tot Facebook, Twitter, Google en andere geblokkeerde websites is het installeren van een Virtual Private Network (VPN), wat vóór aankomst in China gedaan moet worden. Het gebruik van VPN’s onder buitenlandse expats en studenten in China is wijdverspreid en gedoogd. VPN-diensten worden wel soms tijdelijk onbruikbaar gemaakt, bijvoorbeeld tijdens belangrijke partijcongressen in Beijing (lees hier meer over internet en censuur in China).

Sociale media

Met een VPN kan toegang behouden worden tot de gebruikelijke sociale media en chat-apps, maar in China worden WhatsApp en Facebook maar zelden gebruikt. Er zijn wel Chinese apps die door lokale bewoners gebruikt worden om onderling contact met elkaar te onderhouden, of om betalingen te doen, eten te bestellen of deelfietsen te gebruiken. Het gebruik van deze apps is echter niet zonder risico, want Chinese internetbedrijven staan erom bekend het niet zo nauw te nemen met de privacy van hun gebruikers. Dat komt deels door de steeds striktere eisen die worden gesteld aan internetproviders, die veel privacygevoelige data moeten delen met de autoriteiten als die erom vragen. Andere oorzaken zijn het ontbreken van encryptie en het gebrek aan openheid van zaken over hoe deze bedrijven omspringen met de gegevens van hun honderden miljoenen gebruikers.

WeChat (Chinees: Weixin) en QQ, beide van moederbedrijf Tencent, zijn twee van de meest gebruikte chatapplicaties van China. Ze bedienen respectievelijk bijna 700 miljoen (WeChat) en meer dan 850 miljoen (QQ) actieve gebruikers. In een Amnesty-rapport uit 2016 waarin online berichtendiensten een rapportcijfer krijgen op het gebied van privacy, scoren zowel WeChat als QQ zeer slecht: 0 op 100. Alhoewel de berichten van WeChat versleuteld verstuurd worden, wordt deze versleuteling op de servers van Tencent weer ongedaan gemaakt. Hierdoor heeft het bedrijf volledig inzicht in alle verstuurde berichten, die ook regelmatig met de autoriteiten gedeeld worden.

Partij en ideologie in het onderwijs en academische vrijheid

Ook op de universiteit is de Communistische Partij alom aanwezig en zeer invloedrijk. Zoals op elke openbare instelling, beslist een partijsecretaris mee op het hoogste niveau. In de praktijk is zijn of haar functie de meest gezaghebbende binnen een universiteit. Velen van de overige directieleden en het personeel zijn doorgaans ook lid van de partij (lees hier meer over de organisatie van de bestuursmacht in China).

Studenten volgen verplichte lessen marxisme en ‘Chinees socialisme’, met als doel deze politieke ideologieën niet alleen veelvuldig terug te laten komen ‘in Chinese schoolboeken en klaslokalen’, maar ook in ‘het hoofd [van studenten]’, aldus de officiële richtlijn van de Chinese overheid (meer informatie over de politieke ideologieën van China is hier te vinden).

Online Magazine Sixth Tone schrijft:

‘Bachelor-studenten moeten vier vakken [politieke ideologie] volgen: De basisprincipes van het Marxisme; Introductie in het gedachtegoed van Mao Zedong en Socialisme met Chinese Karakteristieken; Moderne Chinese Geschiedenis; en Ideologische en Morele Ontwikkeling en De Basis van Recht. Masterstudenten volgen verplicht Socialisme met Chinese Karakteristieken: Theorie en Praktijk, terwijl van PhD-studenten verwacht wordt dat ze Chinees Marxisme en Hedendaagse Wereld bijwonen.’ (hier is meer informatie over Mao Zedong en andere belangrijke termen in/over China te vinden).

Lessen politieke ideologie worden door het gros van de studenten als oersaai en een noodzakelijk kwaad gezien, maar komen desondanks in elk leerjaar terug. Zelfs China’s Minister van Onderwijs moest in 2017 toegeven dat de lessen marxisme ‘niet erg aantrekkelijk zijn, en een specifieke focus missen’. Een daaropvolgende poging om de stof toegankelijker te maken door het als radioprogramma (inclusief Karl Marx-rap) aan te bieden en er Ted Talk-achtige colleges van te maken, heeft niet veel geholpen. Internationale gaststudenten zullen over het algemeen dergelijke lessen niet volgen, tenzij een Chineestalige bachelor of masteropleiding wordt gevolgd.

Op de universiteit hebben studenten en personeel te maken met dezelfde censuur en propaganda als elders in China, dus met inperking van de academische vrijheid. In het rapport “Obstacles to Excellence” toont de organisatie Scholars at Risk aan hoe de ambitie van Chinese universiteiten om wereldwijde ranglijsten aan te voeren wordt gefnuikt door het Chinese beleid dat academische vrijheid verwaarloost.

Financiering van universiteiten en wetenschappelijk onderzoek komt hoofdzakelijk van de Chinese overheid. Door het toezeggen of onthouden van geldstromen wordt veel invloed uitgeoefend op welk onderzoek er plaatsvindt. Zodoende wordt wetenschappelijk onderzoek vaak gebruikt voor politieke of economische doeleinden.

Buitenlandse wetenschappers die in China werken, moeten geheimhoudingsverklaringen tekenen waarin ze beloven geen “staatsgeheimen” te onthullen – wat daarmee precies bedoeld wordt, blijft onduidelijk.

Academische uitgeverijen en tijdschriften zijn in de meeste gevallen staatseigendom of staan onder toezicht van de staat. Ook alle universiteiten zijn ondergeschikt aan het Ministerie van Onderwijs. Deze verregaande staatsinvloed maakt de Chinese academische wereld vatbaar voor beïnvloeding en censuur. Zodoende wordt uitsluitend door de overheid goedgekeurd wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd en worden in het onderwijs “gevoelige onderwerpen” gemeden.

In 2017 werd ook een aantal gevallen bekend van buitenlandse universiteiten die onder druk gezet werden om publicaties te verwijderen of in het onderwijs bepaalde onderwerpen te mijden. Zo’n 80 Taiwanese universiteiten tekenden een overeenkomst met die insteek, om een constante stroom van betalende studenten uit de Volksrepubliek te garanderen. Cambridge University censureerde in datzelfde jaar meer dan 300 artikelen van The China Quarterly voor het Chinese publiek. Die ingreep werd na internationale protesten teruggetrokken. Dit zijn geen geïsoleerde incidenten, maar doelgerichte pogingen van de Chinese autoriteiten om de academische vrijheid in het buitenland te beperken. Een uitvoerige analyse van deze pogingen tot censuur in het buitenland kan je in het artikel Academic Censorship in China: The Case of the China Quarterly lezen.  

Persoonlijke vrijheden

In de ogen van veel Chinezen zijn het toezicht en de beperkingen noodzakelijk voor de openbare orde in een samenleving van deze diversiteit en omvang. Persoonlijke vrijheden worden door de Chinese staat ondergeschikt geacht aan het welzijn van de groep. Dat betekent dat individuele mensenrechten een relatief kleine rol spelen in de Chinese maatschappij.

Beperking van de vrijheid van staatsburgers wordt in China voornamelijk gezien in het licht van de grote welvaartsgroei die China de afgelopen decennia heeft doorgemaakt, maar ook de voortschrijdende internationalisering en mobiliteit in het land. Daarbij wordt vaak gedacht: grote veranderingen als dit vereisen vergaande maatregelen om alles in goede banen te leiden. De CCP wordt hier een bepalende rol in toevertrouwd. De aanpak van de partijstaat ondermijnt echter het universele en ondeelbare karakter van de mensenrechten: het recht op ontwikkeling zou niet ten koste moeten gaan van iemands burgerlijke of politieke rechten (lees hier meer over de internationale verplichtingen die China is ingegaan). In de Chinese dagelijkse praktijk werkt het wel zo; infrastructurele en stedenbouwkundige projecten gaan bijvoorbeeld dikwijls gepaard met grootschalige gedwongen verhuizingen zonder uitzicht op vervangende woonruimte.

Overheidscampagnes die mensenrechten afschilderen als een imperialistisch concept van het Westen, dragen hieraan bij. In een interne memo genaamd ‘Document 9’ waarschuwde de partijleiding in 2013 voor de ‘foute ideologische trends, posities en activiteiten’, zoals het promoten van westerse grondwettelijke democratie, het maatschappelijk middenveld (civil society) en westerse ideeën over journalistiek. Volgens het memo dient het promoten van ‘universele waarden’ zoals mensenrechten voornamelijk om de ‘theoretische grondbeginselen van het gezag van de Partij te ondermijnen’. In navolging van Document 9 verkondigde de Chinese minister van Onderwijs in 2015 een verbod op lesmateriaal dat “westerse waarden” uitdraagt. Het is onduidelijk in hoeverre dit verbod effectief werd doorgevoerd, maar het toont wel aan hoezeer de regering onder Xi Jinping de ideologische regels aanscherpt, en hoezeer de academische vrijheid onder zijn beleid verder werd ingeperkt. Vrijuit spreken over mensenrechten in China roept dus al snel weerstand op, mede doordat het binnenslands wordt neergezet als westerse bemoeienis met interne aangelegenheden (meer informatie over hoe China omgaat met mensenrechten kan je hier lezen).

China’s mensenrechten en Nederland

Chinese mensenrechtenkwesties spelen zich ook af buiten de landsgrenzen. Ook in Nederland zijn er gevallen bekend van ongewenste Chinese invloed. In 2018 probeerden pro-China demonstranten een China-kritisch protest van Amnesty Nederland te censureren. Nederlandse Oeigoeren worden dikwijls bedreigd door middel van appjes en telefoontjes uit China en de Chinese ambassade probeerde in 2019 de Oeigoerse dissident Omir Bekali in diskrediet te brengen bij de Nederlandse politici die hem ontvingen. De Chinese invloed is dikwijls echter meer subtiel. Zo heeft Nederland ook een aantal Confucius Instituten, die in veel westerse landen zijn opgericht. Zij oefenen niet noodzakelijkerwijs actief invloed uit op de Nederlandse samenleving, maar hun lesmateriaal draagt het stempel van de Communistische Partij en geeft dus maar beperkt inzicht in de Chinese samenleving.

Amnesty vindt dat de Nederlandse regering daadkrachtiger moet zijn ten aanzien van China’s verantwoordelijkheid voor mensenrechten. In de China-notitie van de Nederlandse overheid (2019) wordt gesproken over het beschermen en uitdragen van ‘waarden’, in plaats van over universele mensenrechten. Een subtiel verschil met grote consequenties voor het debat: China benadrukt graag dat de ‘waarden’ per land verschillen en dat eigen keuzes daarin gerespecteerd moet worden. Met een dergelijke insteek verliest een regering invloed om misstanden in China en Nederland aan te pakken. Daarover schreef Amnesty een opiniestuk.