Een vreemdeling is een persoon die geen wettig ingezetene is van de staat waar hij verblijft.

In de oudheid werden vreemdelingen vaak beschouwd als criminelen, maar in het Romeinse recht verschafte het ius gentium (recht der volken) basis aan het principe dat ook vreemdelingen rechten hadden. Sinds de late middeleeuwen hebben staten meestal een bepaalde diplomatieke bescherming van vreemdelingen erkend.

De toelating van vreemdelingen is overwegend een zaak van nationaal vreemdelingenrecht, anders dan de opvang van vluchtelingen, waaraan eisen worden gesteld in het internationaal Vluchtelingenverdrag. Internationale verdragen bepalen dat vreemdelingen niet massaal mogen worden uitgezet. Een vreemdeling mag in de regel niet worden verplicht dienst te nemen in het leger.

Volgens het Europees verdrag mogen vreemdelingen beperkingen worden opgelegd inzake hun politieke activiteiten. Het toezicht op vreemdelingen berust in Nederland bij de Vreemdelingendienst; de toelating wordt beoordeeld door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Voor vreemdelingen bestaat in Nederland en België, zoals in de meeste landen, een identificatieplicht.

Vreemdelingendetentie

Asielzoekers die zijn afgewezen, en anderen zonder geldige verblijfsvergunning, kunnen in ‘vreemdelingendetentie’ worden geplaatst. In principe is dat in afwachting van uitzetting. Om praktische redenen komt dat er niet altijd van en kunnen mensen soms aanzienlijke tijd vastzitten. Amnesty stelt dat vreemdelingen alleen mogen worden gedetineerd voor zover en voor zolang dat strikt noodzakelijk is om redenen van veiligheid en handhaving van de orde. Kinderen horen niet in detentie.

Strafrechtelijke veroordeling kan, ongeacht de reden van de veroordeling, ernstige en zeer nadelige gevolgen hebben voor de vreemdeling. Iedereen die tot meer dan een maand gevangenisstraf is veroordeeld, kan worden gezien als een ‘gevaar voor de openbare orde’ en tot ongewenst vreemdeling worden aangemerkt. Een asielzoeker die met valse documenten naar Nederland komt, kan niet alleen veroordeeld worden tot twee maanden gevangenisstraf, maar ook tot ongewenste vreemdeling worden verklaard. Ook uitgeprocedeerde 1F-ers worden standaard ongewenst verklaard. Dat zijn mensen die zich in hun herkomstland schuldig zouden hebben gemaakt aan oorlogsmisdrijven of misdrijven tegen de menselijkheid, en volgens artikel 1F van het Vluchtelingenverdrag geen recht hebben op bescherming als vluchteling.

Vreemdelingen: Amnesty’s visie

Amnesty ijvert voor bescherming van ongewenst verklaarde vreemdelingen, in het bijzonder als dat leidt tot feitelijke rechteloosheid van vreemdelingen op Nederlands grondgebied en als vormen van uitzetting of detentie de mensenrechten van vreemdelingen schenden. Het is geen straf in de zin van het strafrecht; de vreemdeling is geen verdachte.

Vreemdelingendetentie is niet verboden in mensenrechtenverdragen. Maar er moet een wettelijke basis voor bestaan: het mag alleen als geen ander (lichter) middel beschikbaar is, en de bewaring dient zo kort mogelijk te duren. Uit Europese regelgeving volgt dat de detentie niet willekeurig mag worden toegepast en alleen kan plaatsvinden met het oog op uitzetting of ter voorkoming van illegale binnenkomst. De detentie van vreemdelingen in Nederland voldoet volgens Amnesty niet aan internationale standaarden. Amnesty doet sinds 2008 onderzoek naar vreemdelingendetentie in Nederland en publiceert daarover geregeld rapporten (zie de dossierpagina ‘Migranten zonder verblijfsrecht’)

Amnesty’s rapport over vreemdelingendetentie

Amnesty deed in 2008 onderzoek naar vreemdelingendetentie in Nederland en publiceerde een rapport met de volgende punten van zorg:

• Tijdens haar onderzoek werd Amnesty geconfronteerd met klachten over ernstige mishandeling van gedetineerde vreemdelingen, zonder dat daarop een onmiddellijk, onafhankelijk en effectief onderzoek had plaatsgevonden.
• Door de lange duur en het strafrechtelijke regime waaronder mensen worden opgesloten, lijkt vreemdelingenbewaring te zijn verworden tot een middel om asielzoekers en migranten af te schrikken en te bestraffen voor illegaal verblijf.
• Het is in Nederland vanzelfsprekend geworden dat vreemdelingen worden opgesloten, terwijl vreemdelingendetentie volgens internationaal recht en internationale standaarden een laatste middel behoort te zijn.
• Kwetsbare groepen, onder wie getraumatiseerde asielzoekers en slachtoffers van mensenhandel, ouderen, kinderen, zieken en zwangere vrouwen worden gedetineerd. Amnesty wil een verbod op het detineren van kwetsbare personen.
• De vreemdelingendetentie duurt te lang. Nederland kent geen maximumtermijn voor vreemdelingendetentie.
• De detentieomstandigheden zijn in vreemdelingenbewaring zelfs soberder dan in strafrechtelijke detentie, terwijl de vreemdelingen toch geen verdachten zijn.
• Klachten worden niet goed en niet snel genoeg onderzocht.
• Er is ernstig gebrek aan betrouwbare gegevens over alle aspecten van vreemdelingendetentie, zoals cijfers over de duur, herhaalde bewaring, het aantal uitzettingen vanuit bewaring naar specifieke landen, gebruik van isolatiecellen en klachten over disproportioneel geweld.

Voor melding van misstanden in de vreemdelingendetentie en vragen over ongedocumenteerde vreemdelingen kan men terecht bij de Stichting Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt.