Ouderen en mensenrechten

Onder ouderen worden in het algemeen mensen verstaan die 65 jaar of ouder zijn.

Ouderen moeten vaak een beroep doen op zorg en niet zelden worden beschermd tegen misbruik of verwaarlozing. Er doen zich ook juridische kwesties voor. Bijvoorbeeld: wat is het recht van oudere mensen op inspraak bij behandeling en bij opname in een verzorgingstehuis? Hoe is de privacy in tehuizen gewaarborgd? Onder welke voorwaarden kan senioren het recht worden ontzegd om te beslissen over hun woonsituatie, hun vrijheid van bewegen, het vastleggen van een erfenis?

Voor de bescherming van ouderen bestaan, in tegenstelling tot voor bijvoorbeeld de bescherming van kinderen, weinig normen (zie Leeftijd). De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) noemt de zorg voor sociale zekerheid bij ouderdom. Maar dit recht keert niet uitdrukkelijk in een van de mensenrechtenverdragen terug. Volgens het beginsel van gelijkheid dat ook in de UVRM is opgenomen, mogen mensen niet bij voorbaat ongeschikt tot werken worden verklaard alleen op grond van hun leeftijd. Het Amerikaans Verdrag voor de Mensenrechten vrijwaart personen ouder dan 70 jaar van oplegging van de doodstraf.

Ouderen in arme landen

De positie van oudere mensen in arme landen verslechtert: er komen steeds meer ouderen en het is minder vanzelfsprekend dat de familie voor hen zorgt. Door de aids-epidemie, die vooral mensen in de productieve leeftijd treft, zijn voorzieningen voor ouderen steeds moeilijker op te brengen. Ook schakelen de economieën steeds meer over van landbouw naar industrie en diensten, en juist in die sectoren kunnen senioren nauwelijks betaald werk krijgen.

HelpAge International

De Nederlandse organisatie WorldGranny steunt ouderen in arme landen. Ze is aangesloten bij het HelpAge International-netwerk, dat bestaat uit meer dan 170 organisaties in 90 landen. Het netwerk baseert zich op het Madrid Internationaal Actieplan over Vergrijzing (2002). Dat stelt onder meer: ‘Geweld tegen, verwaarlozing en mishandeling van ouderen neemt vele vormen aan – lichamelijk, psychologisch, emotioneel, financieel – en komt overal ter wereld voor. Het proces van ouder worden gaat gepaard met een afname van het herstelvermogen en dit kan tot gevolg hebben dat oudere slachtoffers van mishandeling nooit meer volledig lichamelijk of geestelijk herstellen van het opgelopen trauma. Gemeenschappen moeten hun krachten bundelen om mishandeling, oplichting en misdaden waar ouderen het slachtoffer van worden te voorkomen. Professionele hulpverleners moeten bedacht zijn op het potentiële risico van verwaarlozing, mishandeling of geweld van de zijde van formele en informele zorgverleners, zowel in de thuissituatie als in gemeenschappen of instellingen.’

Aantal ouderen groeit

Volgens berekeningen van de Verenigde Naties zal in 2050 één op de zes mensen op de wereld ouder dan 65 jaar zijn. In 2019 was dat één op de elf. Het aantal ouderen in Europa en Noord-Amerika ligt in 2050 naar verwachting nog hoger: één op vier. In 2018 waren er voor het eerst meer mensen boven de 65 op de wereld dan kinderen onder de vijf. Waarschijnlijk zal het aantal mensen boven de tachtig verdrievoudigen, van 143 miljoen in 2019 naar 426 miljoen in 2050.

Hoewel de Verengde Naties in 1990 1 oktober uitriepen tot internationale dag van de ouderen, hebben ze nog maar weinig aandacht gehad voor ouderen, zeker in vergelijking met de aandacht voor kinderen. Er bestaat geen internationaal verdrag voor de mensenrechten van ouderen, zoals dat wel bestaat voor kinderen.