Stop etnisch profileren
Discriminatie is verboden. Toch worden mensen vanwege hun huidskleur of afkomst gecontroleerd: aan de grens, door de politie, Belastingdienst of andere overheidsorganisaties. Dit heet etnisch profileren. Het mag niet en het moet stoppen. Daarom voert Amnesty International campagne. Vind jij dit ook belangrijk? Lees dan verder en kijk wat jij kunt doen.
We moeten blijven opstaan voor waar we recht op hebben. We moeten behandeld worden als mens.
Wat doet Amnesty?
Etnisch profileren is een groot probleem in Nederland. Afkomst en huidskleur mogen nooit een rol spelen in beslissingen van overheidsorganisaties om mensen te controleren. Amnesty zet zich ervoor in dat dit ook echt nooit gebeurt. We doen onderzoek en geven advies over wetten en beleidsplannen. In 2024 roepen we samen met Controle Alt Delete opnieuw op tot effectieve maatregelen tegen etnisch profileren.
In 2023 werd Amnesty, samen met anderen, in een belangrijke rechtszaak in het gelijkgesteld: het gerechtshof bepaalde toen dat de Koninklijke Marechaussee (KMar) discrimineerde door etniciteit een rol te laten spelen in grenscontroles. De KMar moest hiermee stoppen. Deze uitspraak is een belangrijke stap in het uitbannen van etnisch profileren.
Lees hier meer over Amnesty’s werk tegen etnisch profileren.
Wat kun jij doen tegen etnisch profileren?
Voel je je gediscrimineerd, of zie je dat iemand anders wordt gediscrimineerd door de politie, Koninklijke Marechaussee of een andere wetshandhaver? Doe er wat mee!
- Je kunt een klacht indienen bij de overheidsinstelling, bijvoorbeeld bij de politie met het digitale formulier.
- Melden kan bij één van de antidiscriminatiebureaus in Nederland. Deze bureaus kunnen je adviseren of je helpen met bemiddeling of een (klacht)procedure. Zie discriminatie.nl of bel 0800-0880 (gratis).
- Discriminatie door de politie, Marechaussee of een boa kun je ook melden bij Controle Alt Delete.
- Soms is het beter om aangifte te doen. Zoek daarvoor advies van een advocaat.
- Lees het rapport van Amnesty: Etnisch profileren is overheidsbreed probleem.
Bestel het lespakket Profiel X
Lespakket Profiel X
Wil jij op een toegankelijke manier discriminatie, racisme en etnisch profileren bespreekbaar maken in de klas? Bekijk dan de online module Profiel X: Leren of ProfiLeren. Dit is een uitgebreid lesprogramma voor het MBO en de bovenbouw van het VO over het tegengaan van discriminatie en racisme. Het lesprogramma bevat video’s en interactieve opdrachten. De verschillende onderdelen van het pakket kunnen zowel afzonderlijk als gezamenlijk aangeboden worden en sluiten zo goed aan op de behoeftes van jouw klas of groep.
Bekijk het materiaal, of bestel meteen.
MBO-docenten kunnen ook een workshop van een peer-educator aanvragen, dit kun je aangeven bij het bestellen van het materiaal.
Veelgestelde vragen
Wat is etnisch profileren?
Overheden en uitvoeringsinstanties zoals de politie, Marechaussee, Belastingdienst en gemeenten controleren burgers in hun zoektocht naar potentiële fraudeurs of daders. Wanneer de beslissing om individuen of groepen wel of niet te controleren mede is gebaseerd op afkomst, huidskleur, nationaliteit of andere afkomstgerelateerde kenmerken, is sprake van etnisch profileren. Dit is in strijd met het discriminatieverbod en mag dus nooit.
Waarom voert Amnesty een campagne tegen etnisch profileren?
Etnisch profileren is een ernstige vorm van discriminatie door de overheid. Toch worden mensen van kleur en mensen met een migratieachtergrond in Nederland vaker onderworpen aan controles dan witte mensen zonder migratieachtergrond. De regering zegt al jaren dat ze etnisch profileren wil aanpakken, maar overheden blijven discrimineren en het kabinet neemt geen effectieve maatregelen om dit tegen te gaan. Met een campagne wil Amnesty de druk op het nieuwe kabinet opnieuw opvoeren om nu eindelijk effectieve maatregelen te nemen.
Waarom is etnisch profileren een probleem?
Discriminatie is verboden, want het is in strijd met de mensenrechten. Maar dat is niet het enige probleem. Als we het normaal vinden dat onschuldige mensen steeds weer extra worden gecontroleerd, gaan we onbewust denken dat er misschien toch wat aan de hand is. Dat is stigmatiserend. Het leidt tot vooroordelen en uitsluiting. En het werkt twee kanten op: onschuldige mensen die steeds weer gecontroleerd worden, verliezen hun vertrouwen in de politie en andere overheidsdiensten. Bovendien: het werkt niet! Wetshandhavers zoals de politie, Marechaussee en gemeenten denken soms dat ze door etnisch profileren meer criminelen of fraudeurs opsporen, maar die claim wordt niet onderbouwd door onderzoek. En als je een bepaalde groep extra controleert, vind je altijd extra overtreders in die groep. Hierdoor kan het onterecht lijken of een bepaalde groep veel vaker de wet overtreedt.
Wat zijn effectieve maatregelen tegen etnisch profileren?
Amnesty roept het nieuwe kabinet op tot de volgende maatregelen:
• Dwing af bij alle overheidsinstanties dat afkomst nooit een rol speelt in beslissingen om burgers te controleren.
• Behandel burgers als individuen en bejegen hen vanuit vertrouwen.
• Waarborg transparantie en zorgvuldigheid bij controles.
• Registreer en evalueer alle controles.
• Registreer algoritmes en toets deze aan de mensenrechten.
• Verscherp het toezicht.
De precieze maatregelen verschillen per overheidsinstantie. Voor de politie zijn stopformulieren een effectieve methode om controles te registeren en verantwoorden, daarover schreef Amnesty deze memo. Over maatregelen om discriminerende algoritmen te voorkomen kun je meer lezen in deze briefing.
Waarom spreekt Amnesty het nieuwe kabinet aan?
Het is de verantwoordelijkheid van het kabinet om maatregelen te nemen tegen etnisch profileren, zoals duidelijke regels opstellen voor controles, het toezicht op controles goed regelen en effectieve rechtsbescherming waarborgen. Andere overheden en uitvoeringsinstanties moeten zich natuurlijk ook inspannen om etnisch profileren te voorkomen.
Etnisch profileren zal wel effectief zijn, toch?
In discussies over etnisch profileren wordt vaak aangenomen dat het effectief is voor de bestrijding van criminaliteit of fraude, terwijl er geen serieus onderzoek is waaruit dat daadwerkelijk blijkt. Nog belangrijker: etnisch profileren is in strijd met de Nederlandse wet en de mensenrechten. Wetshandhavers zoals de politie, Marechaussee en de Belastingdienst moeten zich aan de wet houden.
Mag afkomst nooit een rol spelen in controles?
Wanneer overheden beslissingen om mensen te selecteren voor controles baseren op risicoprofilering, bijvoorbeeld voor preventieve of proactieve controles, dan maken zij een inschatting van het risico dat individuen of groepen zich schuldig maken aan overtredingen of strafbare feiten. Dat betekent dat er geen concrete en geïndividualiseerde aanwijzingen zijn dat iemand een wet overtreedt. In dat geval mogen beslissingen om iemand te controleren nooit mede gebaseerd zijn op afkomst. Dat afkomst ook niet een klein beetje een rol mag spelen, is bevestigd door het gerechtshof Den Haag in de zaak van Amnesty en anderen tegen de Nederlandse staat over etnisch profileren door de Koninklijke Marechaussee. Over die rechtszaak kun je hier meer lezen.
Alleen als er een strafbaar feit is gepleegd waarvoor een dadersignalement is opgesteld, mag afkomst of huidskleur een rol spelen in de beslissing van de politie of de Marechaussee om iemand te controleren, mits de waarborgen in acht worden genomen. Dan gaat het dus om de zoektocht naar een concrete dader.
Alleen als er een strafbaar feit is gepleegd waarvoor een dadersignalement is opgesteld, mag afkomst of huidskleur een rol spelen in de beslissing van de politie of de Marechaussee om iemand te controleren, mits de waarborgen in acht worden genomen. Dan gaat het dus om de zoektocht naar een concrete dader.
Is het niet logisch dat mensen van kleur of met een migratieachtergrond vaker door de politie worden gecontroleerd? Ze zijn toch oververtegenwoordigd in de misdaadstatistieken?
De oververtegenwoordiging die we nu zien in de misdaadstatistieken is in elk geval (groten)deels juist een gevolg van etnisch profileren. Als de politie veel vaker Nederlanders van kleur controleert dan ‘witte’ Nederlanders, is het niet raar dat er meer strafbare feiten worden aangetroffen bij die eerste groep – en dat ze dus veel sterker komen bovendrijven in de statistieken. Zo wordt de oververtegenwoordiging veel groter dan die in werkelijkheid is. Dat blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek van Politie & Wetenschap uit 2021, waaruit bleek dat de pakkans voor hetzelfde criminele gedrag twee tot drie keer hoger is voor jongeren met een migratieachtergrond dan voor jongeren met een Nederlandse afkomst. Bovendien, als je controles baseert op misdaadstatistieken, leidt dit ertoe dat ‘witte’ mensen vooral worden gecontroleerd bij een concrete aanwijzing van een strafbaar feit, en mensen van kleur alleen al vanwege hun afkomst. Zo wordt heel veel politietijd gestoken in het controleren van volstrekt onschuldige mensen. Dat is niet effectief.
Amnesty heeft deze campagne in samenwerking met Controle Alt Delete uitgevoerd
De campagne werd gesteund door Black Archives, Nederland Wordt Beter, Manifest tegen Islamofobie, Zwart Manifest, The New Originals, Omroep Zwart en FunX.
