Transitie en transitional justice (overgangsjustitie)

Transitie is de aanduiding voor de overgang van een situatie van burgeroorlog of onderdrukking naar een rechtsstaat.

Vooral in de jaren negentig van de vorige eeuw belandde een groot aantal landen in Oost- en Midden-Europa en in het Zuiden, in een politieke transitie. Een belangrijke kwestie is hoe rekenschap te geven van de schendingen van mensenrechten die in voorafgaande perioden zijn begaan. Dat wordt het proces van transitional justice genoemd. Een Nederlandse vertaling van transitional justice is ‘overgangsjustitie’ (‘justitie’ heeft ook de betekenis van rechtspraak, recht).

Die kan de vorm krijgen van:

• Waarheidsvinding, zoals door een waarheidscommissie, gevolgd door een verklaring van de overheid waarin ze rekenschap aflegt van de schendingen van mensenrechten die eerder zijn begaan (meestal door voorafgaande regeringen);
• Berechting van daders, die echter bij de transitie vaak maar gedeeltelijk is of helemaal achterwege blijft;
• Verzoening, zodat een dialoog mogelijk wordt tussen eerder vijandige groepen of die groepen zonder geweld en met respect voor het recht kunnen samenleven;
• Herstel, waaronder compensatie voor de slachtoffers en nabestaanden, teruggave van bezittingen, eerherstel zoals door een gedenkmonument of herdenkingsdagen, en speciale medische zorg en andere voorzieningen.