Hongarije: lhbti-propagandawet zorgt voor angst en zelfcensuur

De Hongaarse propagandawet uit 2021 heeft een grote impact op lhbti+’ers in Hongarije. De wet beperkt de vrijheid van meningsuiting, leidt tot zelfcensuur en zorgt voor meer discriminatie. Dat concludeert Amnesty International in een vandaag verschenen rapport.

Het rapport From freedom to censorship: Consequences of the Hungarian Propaganda Law laat zien hoe de propagandawet in drie jaar tijd de Hongaarse media, de boekensector en adverteerders beïnvloedt. De gevolgen hiervan worden gevoeld door de lhbti+-gemeenschap. Sinds de propagandawet is ingevoerd is essentiële informatie en andere lhbti-gerelateerde content minder toegankelijk voor kinderen en jonge mensen. 

‘De propagandawet heeft voor een angstige sfeer en beperkte toegang tot informatie gezorgd, vooral voor jonge mensen,’ zegt Eszter Mihály van Amnesty International. ‘Angst voor sancties zorgt ervoor dat mensen niet meer naar informatie over seksuele oriëntatie of genderdiversiteit durven te zoeken. Daarnaast heeft de wet bijgedragen aan meer negatieve stereotyperingen en een discriminerende houding richting lhbti+’ers.’  

‘Het afgelopen decennium hebben de Hongaarse regering en de door de staat gesteunde media een campagne gevoerd tegen de rechten van lhbti+’ers. Met stigmatiserende retoriek richtten ze hun pijlen op iedereen die opstond voor gelijkheid.’   

De propagandawet

In 2021 trad in Hongarije Act LXXIX in werking, beter bekend als de propagandawet. De wet verbiedt het ‘afbeelden en promoten’ van diverse gender-identiteiten en seksuele oriëntaties aan mensen onder de 18 jaar. Zo mogen boeken waar lhbti+’ers in voorkomen niet meer verkocht worden in de buurt van scholen of kerken. Op andere plekken mogen ze alleen verkocht worden in een met plastic gesealde verpakking.  

Hoewel de wet in eerste instantie niet breed werd toegepast, veranderde dit in 2023 toen de autoriteiten meer en meer gerechtelijke procedures startten tegen boekenwinkels. 

Boete voor verkopen van Heartstopper

In juli 2023 kreeg de boekwinkelketen Líre een boete omdat de winkelketen het populaire boek Heartstopper verkocht (extra bekend geworden door de gelijknamige Netflix-serie). Het boek zou niet op een juist manier verpakt zijn.

Eerder had de boekwinkelketen ook al een boete gekregen omdat het boek ‘What A Family’ op de jeugdafdeling stond. Hierin komen een lesbisch stel en een homostel voor. ‘Het meest intimime wat ze samen doen is hun tandenpoetsen,’ aldus Kristián Nyáry Creative Director van de Hongaarse winkelketen.  

Een andere boekwinkel werd beboet omdat er een trans persoon in een van de boeken voorkwam. Dit boek had geen label gekregen waarop stond dat het alleen voor volwassenen zou zijn.  

‘Als het nou mogelijk was om op alle kinderboeken een waarschuwing te zetten die zich richt aan de ouders, dan was er niet veel veranderd,’ zegt Kristián Nyáry. ‘Maar het gaat veel verder. De boeken mogen alleen verkocht worden als ze in folie verpakt zijn, en in de buurt van een school mogen ze überhaupt niet verkocht worden. Dat zorgt ervoor dat ook de gezagsgetrouwe boekwinkels en publicisten in onzekerheid zitten en mogelijk gestraft worden.’ 

Vage formulering en zelfcensuur

De wet is vaag geformuleerd. Het gaat om een verbod op het ‘afbeelden en promoten’ van ‘diverse genderidentiteiten en seksuele geaardheden’ in openbare communicatie, zoals het  onderwijs, de media, advertenties en sommige commerciële activiteiten. Door deze brede formulering zijn er zorgen in de gehele publieke sector. Het rapport beschrijft hoe bedrijven hierdoor aan zelfcensuur zijn gaan doen om zo mogelijke sancties te ontwijken. Schrijvers, creatieve bureaus, maatschappelijke organisaties, uitgevers en andere professionals in de sector maken zich zorgen over de interpretatie van de wet door de autoriteiten. Ze weten niet goed hoe ze hun activiteiten moeten aanpassen om boetes en andere straffen te vermijden.  

Jeugdliteratuur niet meer voor de jeugd

Auteurs van jeugdliteratuur moesten hun werk soms hercategoriseren en mogen hun werk enkel nog als boek voor volwassen verkopen. Auteur Dóra Papp beschreef aan Amnesty International hoe ze op sociale media werd bedreigd op een manier die ze vóór het aannemen van de wet niet had meegemaakt. Een persoon dreigde op haar te spugen tijdens een signeersessie: ‘Het eist zijn tol. Het was altijd een genoegen om lezers te ontmoeten maar nu is er een angst in mij geplant, ik weet niet hoe serieus ik de dreigingen moet nemen.’ Ze beschrijft ook hoe het nieuwe schrijvers heeft beïnvloed. ‘Ze vertelden me dat ze de boeken waaraan ze werken niet durven af te maken, of hun werk niet in Hongarije durven te publiceren.’ 

Tv-programmering aangepast

De wet schrijft voor dat tv-programma’s en films met lhbti+-karakters niet meer overdag uitgezonden mogen worden. Hierdoor moesten zenders en streamingdiensten hun programmering aanpassen om mogelijke straffen te voorkomen.  

Péter Kolosi, hoofd content voor het Hongaarse RTL, vertelde aan Amnesty International dat de zender verschillende programma’s naar een later tijdsslot moest verplaatsen, maar er ook voor koos om sommige content in zijn geheel niet uit te zenden. Schrijvers en programmamakers moesten hun werk aanpassen om ervoor te zorgen dat het aan de wet voldeed. Péter Kolosi laat weten: ‘Deze wet is onacceptabel en discriminerend. Ik denk dat het een nieuw soort censuur in de media introduceert.’ 

Sziget festival

Ook adverteerders kunnen in de problemen komen. Zo is er een onderzoek gestart naar het mogelijk overtreden van de wet door YouTube en Sziget festival. In een promotievideo van het Hongaarse muziekfestival is een zoen te zien tussen twee mensen van hetzelfde geslacht.  

Amnesty’s oproep

De Hongaarse propagandawet beperkt onnodig het recht op vrijheid van meningsuiting. Hieronder valt ook het recht van kinderen om toegang te hebben tot informatie. Dit gebeurt op een manier die niet volgens de wet is, niet noodzakelijk is, en niet proportioneel. De propagandawet dient geen legitiem doel en is daarom in strijd met de internationale mensenrechten. De wet moet onmiddellijk worden ingetrokken en er moeten acties worden ondernomen om de schade die is aangericht ongedaan te maken.