Afghanistan: behandeling vrouwen door Taliban moet onderzocht worden als misdrijf tegen de menselijkheid

De ernstige beperkingen en onwettige onderdrukking van de rechten van vrouwen en meisjes in Afghanistan door de Taliban moeten worden onderzocht als mogelijke misdrijven onder internationaal recht, waaronder het misdrijf tegen de menselijkheid van vervolging op basis van gender. Dat zeggen Amnesty International en de International Commission of Jurists vandaag in een nieuw gezamenlijk rapport.

Het rapport, ‘The Taliban’s war on women: The crime against humanity of gender persecution in Afghanistan’, presenteert een gedetailleerde juridische analyse van de draconische beperkingen die de Taliban opleggen aan de rechten van vrouwen en meisjes in Afghanistan. In combinatie met het onterecht gevangenzetten, gedwongen verdwijningen, marteling en andere mishandeling zijn deze beperkingen mogelijk een misdrijf tegen de menselijkheid op het gebied van vervolging op basis van gender, onder Artikel 7(1)(h) van het Statuut van Rome van het Internationaal Strafhof (ICC).

Amnesty International en de International Commission of Jurists zijn van mening dat de aanklagers van het Internationaal Strafhof het misdrijf tegen de menselijkheid van gendervervolging moeten opnemen in hun lopende onderzoek naar de situatie in Afghanistan. De organisaties roepen ook andere staten op om universele jurisdictie uit te oefenen of andere wettelijke middelen in te zetten om Taliban-leden aan te klagen die ervan worden verdacht verantwoordelijk te zijn voor misdrijven onder internationaal recht.

‘De campagne van gendervervolging door de Taliban is van zo’n grootte, zwaarte en systematische natuur dat de handelingen en het beleid samen een systeem van onderdrukking vormen, dat als doel heeft vrouwen en meisjes in het land te onderdrukken en marginaliseren. Ons rapport laat zien dat dit overeenkomt met de vijf criteria die bepalen of iets een misdrijf tegen de menselijkheid van gendervervolging is’, zegt Santiago A. Canton, de secretaris-generaal van de International Commission of Jurists.

‘Sinds hun machtsovername hebben de Taliban draconische beperkingen opgelegd aan de rechten van vrouwen en meisjes in Afghanistan. Dit is zonder twijfel een oorlog tegen vrouwen – ze zijn verbannen uit het openbare leven, mogen geen onderwijs genieten, mogen niet werken of zich vrijelijk bewegen, ze worden gevangengezet, verdwijnen en worden gemarteld, ook omdat ze zich uitspreken tegen dit beleid en zich verzetten tegen deze onderdrukking. Dit zijn internationale misdrijven. Ze zijn georganiseerd, wijdverspreid en systematisch’, zegt Angès Callamard, de secretaris-generaal van Amnesty International.

Het rapport

Het rapport beslaat de periode van augustus 2021 tot januari 2023, en is gebaseerd op groeiend bewijsmateriaal dat door betrouwbare bronnen is verzameld, zoals het rapport van Amnesty International uit 2022, Death in Slow Motion, maatschappelijke organisaties en VN-autoriteiten. Het bevat ook een juridische beoordeling over waarom vrouwen en meisjes die vervolging ontvluchten bij voorbaat aangemerkt zouden moeten worden als vluchtelingen die internationale bescherming nodig hebben, op basis van het Vluchtelingenverdrag uit 1951.

Staten moeten daarnaast alle zaken van Afghaanse vrouwen en meisjes van wie de asielaanvraag eerder werd afgewezen of niet vernieuwd, opnieuw beoordeeld worden. Amnesty International roept het Nederlandse kabinet op om alle vrouwen en meisjes in Nederland uit Afghanistan bescherming te bieden en automatisch een vluchtelingenstatus toe te kennen.

‘Tweederangsburgers’

Sinds de machtsovername door de Taliban in augustus 2021 mogen vrouwen geen politieke rollen meer vervullen en worden ze buitengesloten van de meeste banen in de publieke sector. Daarnaast mogen vrouwen ook niet meer naar school na het basisonderwijs, en mogen ze niet meer verder studeren waardoor hun professionele kansen beperkt zijn.

De Taliban hebben ook het institutionele kader van hulpverlening voor slachtoffers van gender-gerelateerd geweld opgeheven, wat de rechten van Afghaanse vrouwen en meisjes op basis van hun gender verder heeft ondermijnd. De besluiten van 24 december 2022 en 4 april 2023 waarin staat dat vrouwen niet mogen werken voor ngo’s en de VN, zijn verder bewijs van genderdiscriminatie. Vrouwen moeten ook met een mahram, een mannelijke begeleider, reizen als ze langere afstanden afleggen, ze moeten zoveel mogelijk thuisblijven, en zich houden aan de strikte kledingvoorschriften van de Taliban. Deze zaken schenden de bewegingsvrijheid van vrouwen en de vrijheid van vrouwen om zich in het openbaar te kleden zoals ze willen.

De discriminerende beperkingen die de Taliban hebben opgelegd aan vrouwen en meisjes schenden mensenrechtengaranties die in verschillende verdragen zijn vastgelegd die Afghanistan heeft ondertekend, zoals het Internationaal Verdrag van Burgerrechten en Politieke Rechten, het Internationaal Verdrag van Economische, Sociale en Culturele Rechten, het Verdrag inzake de Uitbanning van alle vormen van Discriminatie van Vrouwen, en het Verdrag voor de Rechten van het Kind.

Afghaanse vrouwen en meisjes zijn willekeurig gearresteerd en vastgezet door leden van de Taliban voor zogenaamde ‘morele misdrijven’ voor het overtreden van de discriminerende mahram-beperkingen, en voor hun deelname aan vreedzame demonstraties. Vrouwen die protesteerden tegen de beledigende en beperkende maatregelen kregen te maken met buitensporig geweld, onwettige arrestaties, marteling en andere mishandeling om hun medewerking af te dwingen. Dit leidde tot schendingen van het recht op vrijheid van meningsuiting, vereniging, vreedzame samenkomst en openbare deelname.

‘De beperkingen tegen vrouwen en meisjes zijn duidelijk ontworpen om hen specifiek tot doelwit te maken. Hun rechten worden geschonden en ze worden uitgesloten van deelname aan de maatschappij. Afghaanse vrouwen en meisjes worden gedwongen te leven als tweederangsburgers. Ze worden het stilzwijgen opgelegd en onzichtbaar gemaakt. Het bewijs suggereert dat deze maatregelen deel uitmaken van een beleid van vervolging op basis van gender dat als doel heeft de vertegenwoordiging van vrouwen en meisjes in bijna alle aspecten van hun levens uit te wissen’, zegt Agnès Callamard.

Wijdverspreide en systematische aanvallen op vrouwen en meisjes

De campagne van de Taliban maakt vrouwen en meisjes in het hele land tot doelwit op basis van hun gender, en heeft potentieel effect op iedere vrouw en ieder meisje in Afghanistan.

De beperkingen die vrouwen en meisjes in Afghanistan worden opgelegd, komen voort uit richtlijnen en besluiten die de Taliban, de feitelijke machthebbers, op leiderschapsniveau aannemen. Deze maatregelen worden nageleefd door middel van een hele reeks aan onderdrukkende handelingen, zoals gedwongen verdwijningen en het systematische gebruik van gevangenschap, marteling en andere mishandeling. De Taliban maken hierbij gebruik van het veiligheidsapparaat van de vorige regering, zoals politie en detentiecentra.

De beperkende restricties en het patroon van gewelddadige onderdrukking van vreedzame demonstratie vormen samen een georganiseerd systeem van onderdrukking, dat overeenkomt met de definitie van Artikel 7 van het Statuut van Rome.

De weg vooruit

Amnesty International en de International Commission of Jurists geven specifieke aanbevelingen in het rapport over hoe de internationale gemeenschap moet helpen het systeem van gendervervolging van de Taliban en de daaruit vloeiende straffeloosheid tegen te gaan.

De aanstaande interactieve dialoog over de situatie van vrouwen en meisjes in Afghanistan bij de 53e sessie van de VN-Mensenrechtenraad is een belangrijke kans voor staten, maatschappelijke organisaties en onafhankelijke experts om gendervervolging en andere mogelijke misdrijven onder internationaal recht door de Taliban te bespreken.

Bij de 54e sessie in oktober 2023 moet de VN-Mensenrechtenraad het mandaat van de Speciale VN-Rapporteur op het gebied van de mensenrechtensituatie in Afghanistan vernieuwen en versterken, en urgente stappen nemen om een onafhankelijk internationale procedure voor gerechtigheid op te zetten, om misdrijven onder internationaal recht en andere ernstige mensenrechtenschendingen te onderzoeken. Ook om bewijs van deze schendingen te verzamelen en bewaren voor toekomstige pogingen tot gerechtigheid, zoals vervolging in eerlijke rechtszaken.

‘Afghaanse vrouwen en meisjes zijn slachtoffer van misdrijven tegen de menselijkheid van vervolging op basis van gender. De ernst van dit misdrijf vraagt om een veel sterkere internationale respons dan er tot nu toe is geweest. Er is slechts één denkbare uitkomst: dit systeem van genderonderdrukking en vervolging moet worden ontmanteld’, zegt Agnès Callamard.

‘De Taliban moeten ter verantwoording worden geroepen voor deze misdrijven, en de grote straffeloosheid voor de ernstige misdrijven die in het rapport worden beschreven, moet worden aangepakt. Dit is een noodzakelijke stap naar gerechtigheid voor de slachtoffers van deze onvoorstelbare praktijken. We kunnen het ons simpelweg niet veroorloven de vrouwen en meisjes van Afghanistan te laten vallen’, zegt Santiago A. Canton.