Afghanistan: Autoriteiten moeten formeel juridisch systeem weer invoeren

De Taliban moeten stoppen met hun willekeurige en oneerlijke rechtspraak. Amnesty International roept hen op om het formeel wettelijk systeem en de rechtsstaat te herstellen, in overeenstemming met de internationale mensenrechtenverplichtingen van Afghanistan.

Sinds de machtsovername in augustus 2021 hebben de Taliban het bestaande rechtssysteem ontmanteld. In plaats daarvan hanteren ze een op religie gebaseerd systeem geïnspireerd op hun strenge interpretatie van de islamitische sharia-wet. Dit systeem is ondoorzichtig, inconsistent en leidt tot straffeloosheid, en persoonlijke vooroordelen bij het opleggen van straffen als openbare zweepslagen en andere vormen van marteling en mishandeling.

“Na 4 jaar Taliban-bewind, is een rechtssysteem overgebleven dat zeer ondoorzichtig en dwangmatig is en prioriteit geeft aan gehoorzaamheid boven rechten, en stilte boven de waarheid”, zegt Samira Hamidi van Amnesty International.
“Het rechtssysteem van de Taliban leidt tot duidelijke rechterlijke dwalingen. Het systeem heeft niet alleen internationale mensenrechtenstandaarden achter zich gelaten, maar ook bijna 20 jaar vooruitgang teruggedraaid.”

“Er is geen wet om op na te slaan”

Voor augustus 2021, waren Afghaanse wetten gebaseerd op een geschreven grondwet en aangenomen door gekozen wetgevende organen. Rechtbanken werkten op verschillende niveaus (zoals hooggerechtshof, hof van beroep) en werden ondersteund door onafhankelijke openbare aanklagers en rechtsbijstandsstructuren. De vonnissen van de rechtbanken werden over het algemeen geregistreerd, konden worden aangevochten en konden worden ingezien door het publiek.

Onder de Taliban worden rechtszaken over het algemeen gevoerd door een enkele rechter (Qazi) die wordt bijgestaan door een religieuze rechtsgeleerde (Mufti) die advies geeft over religieuze vonnissen (Fatwas) gebaseerd op hun persoonlijke interpretatie van religieuze teksten.

Amnesty International sprak met een voormalige rechter in Afghanistan. Deze legde uit dat de grote verschillen in uitspraken komen door het gebruik van de verschillende richtlijnen van de islamitische rechtsleer (fiqh) en jurisprudentie: “In sommige districten zijn de vonnissen gebaseerd op Bada’i al-Sana’i, terwijl in andere districten wordt verwezen naar Fatawa-i Qazi Khan. Eenzelfde misdrijf kan zo twee compleet verschillende vonnissen opleveren. Bij een misdrijf als diefstal kan de straf dan variëren van openbare zweepslagen tot een korte gevangenisstraf, gebaseerd op de individuele interpretaties.”

Dit gebrek aan juridische uniformiteit maakt het systeem onzeker, onvoorspelbaar en willekeurig. Een voormalige aanklager vertelde dat in sommige rechtbanken op het Afghaanse platteland, rechters tijdens de zittingen religieuze teksten aan het bekijken zijn om de juiste referenties te vinden. Dit leidt tot lange vertragingen en inconsistente resultaten. Doordat er geen duidelijke nationale wetten zijn, weten mensen niet goed wat hun rechten en verantwoordelijkheden zijn.

Vrouwen zijn verdwenen uit het juridische systeem

Voor de machtsovername door de Taliban werkten vrouwen als rechters, aanklagers en advocaten. Zij maakten tussen de 8 en 10 procent uit van de rechterlijke macht. Bijna 1.500 vrouwen stonden gereigstreerd als advocaat. Deze vrouwen zijn door de Taliban uit hun functies ontheven en veel van hen moesten vluchten of onderduiken.

Instituten die opkwamen voor de rechten van vrouwen, zoals de familierechtbanken, rechtshulp voor jongeren en geweld tegen vrouwen zijn opgeheven. Vrouwen hebben nu vrijwel geen toegang tot gerechtigheid. Een voormalige rechter zei: “In de Taliban-rechtbanken wordt de stem van een vrouw niet gehoord, niet omdat ze niets te zeggen heeft, maar omdat er niemand meer is om naar haar te luisteren.”

“We leven allemaal in angst”

Een voormalige vrouwelijke rechter, die werkte bij een familierechtbank in Kabul en nu in ballingschap leeft, zei: “Er is geen onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, geen eerlijke procesvoering, en geen toegang tot advocaten. We hadden een rechtssysteem opgebouwd met regels, en van de ene op de andere dag veranderden de Taliban het naar iets engs en onvoorspelbaars.”

Onder de Taliban worden rechtszittingen vaak in het geheim gehouden. Er is geen systeem van openbare controle en wettelijke besluiten worden niet geregistreerd of uitgelegd. Mensen worden zonder bevel gearresteerd, vastgezet zonder proces, en in sommige gevallen verdwijnen mensen simpelweg. Een voormalige aanklager zei: “Voor augustus 2010 moesten we iedere arrestatie rechtvaardigen met papierwerk en onderzoek, maar nu kunnen mensen worden opgepakt voor hun kleding of omdat ze zich uitspreken, en niemand zal vragen waarom.”

Vonnissen die worden opgelegd zonder eerlijk proces of juridische inspectie leiden vaak tot openbare straffen, zoals zweepslagen en executies, die worden uitgevoerd op stadspleinen en sportstadiums. Deze handelingen schenden het recht op waardigheid en bescherming tegen marteling en onwettige executies.

Verschillende getuigen zagen hoe jonge mannen zweepslagen kregen in het openbaar omdat ze naar muziek hadden geluisterd, of hoe vrouwen werden vastgezet omdat ze zich niet helemaal hadden bedekt. Deze schouwspelen zijn niet slechts straffen, maar ook middelen van angst en controle. De voormalige aanklager voegde toe: “We leven allemaal in de angst om het volgende slachtoffer te worden.”

“Het gerechtssysteem van de Taliban ondermijnt de basisbeginselen van eerlijkheid, transparantie, verantwoordingsplicht en waardigheid. Het is niet gebaseerd op de bescherming van mensenrechten, maar op angst en controle”, zegt Samira Hamidi. “Voor veel Afghanen, vooral vrouwen, is gerechtigheid niet meer iets waar ze naar kunnen streven. Ze moeten zonder zien te overleven.”

Oproep Amnesty International

De Taliban moeten onmiddellijk hun draconische bevelen terugdraaien, een einde maken aan lijfstraffen, en de mensenrechten van iedereen in het land waarborgen. De Taliban moeten ook de onafhankelijke rechtspraak en de rechtstaat respecteren en beschermen, onder meer door het rechtssysteem te hervormen en ervoor te zorgen dat rechters, advocaten, aanklagers en andere juridische experts diensten kunnen verlenen aan de Afghaanse bevolking in overeenstemming met de internationale mensenrechtenverplichtingen van het land.

Amnesty International roept de internationale gemeenschap op om onmiddellijk actie te nemen, door middel van diplomatieke druk en onderhandelingen met de Taliban de-facto autoriteiten, om te eisen dat het formele rechtssysteem wordt hersteld en dat de mensenrechten en de rechtstaat in Afghanistan worden beschermd.