Sluiers als vleugels

‘Onze dromen zijn een van de weinige dingen die we met ons hebben meegenomen.’ Het zijn hartverscheurende en tegelijkertijd hoopvolle woorden van de Afghaanse zussen Zahra en Negah. Je ziet ze aankomen op Schiphol, nadat ze met het hele gezin hun al gevluchte en inmiddels doodzieke jonge broer achterna hadden mogen reizen: een koffer met het hoognodige bij zich, al het andere voorgoed achtergelaten. Veel van hun spullen natuurlijk, maar ook wat sowieso nooit in een koffer past: het huis, de vrienden en buren en klasgenoten, en ook de vele kleuren, geluiden en geuren van het dagelijks leven in Afghanistan. Vreselijk. Maar tegelijkertijd in die koffer ook: de droom om dokter te worden. Een droom die de zussen nu najagen.

Het is misschien wel het meest opvallende aan de naar Nederland gevluchte Afghaanse vrouwen die in deze bijzondere fotoserie Brak Water zo mooi worden geportretteerd: hun veerkracht. Stuk voor stuk hebben ze de ergste dingen meegemaakt sinds de Amerikanen in de zomer van 2021 besloten Afghanistan na bijna twintig jaar in de steek te laten en de Taliban de macht weer overnam. Deze vrouwen mochten opeens niet meer naar school, niet meer voor mensenrechten opkomen, niet meer als advocaat tegen kinderarbeid strijden, geen school meer leiden. Ze moesten thuiszitten, het huishouden doen en voor de kinderen zorgen. Verder mochten ze alleen nog maar volledig gesluierd naar buiten, begeleid door een man. Intussen kon de Taliban elke dag toeslaan met ontvoeringen en mishandelingen – zo werd schooldirecteur Rahime Halimi op haar hoofd geslagen toen ze een wandelingetje maakte in een voor vrouwen verboden parkje, omdat ze er heel even uit wilde.  

De vrouwen bevonden zich, naar een Afghaanse uitdrukking, in ‘brak water’ – ergens tussen het volle leven en de dood in, in een stil niemandsland. Maar ze lieten zich niet klein krijgen. Halimi maakte voordat ze moest vluchten van haar woonkamer zelfs nog een illegaal schooltje.  

Op de portretten van het fotografenduo Hadas Itzkovitch en Anya van Lit komt dat sterk naar voren: niemand staat erop als een ‘zielige vluchteling’. Sommigen kijken melancholiek in de verte, je ziet ze terugdenken aan vroeger, maar elke vrouw straalt tegelijkertijd een enorme waardigheid uit. Zahra en Negah kijken zelfs zelfverzekerd de camera in, hun sluiers als vleugels: klaar om de toekomst in te vliegen.   

Ook in de dromerige beelden naast de portretten zie je die kracht. Itzkovitch en Van Lit maakten een ‘reconstructie’ van de herinneringen van elke afgebeelde vrouw, beelden die samen een geheugenarchief vormen van ontheemde mensen. In helder grijsblauw, alsof het voor altijd bevroren beelden zijn, zie je verre landschappen, een dorp, een klaslokaal – je kunt je voorstellen dat het inderdaad scènes zijn die voor eeuwig in het geheugen gegrift staan. Maar je ziet er vaak ook iets bij: vogels, ramen, een tunnel – symbolen van ontsnapping, van de mogelijkheid, of de wil, om naar een andere wereld te kunnen gaan.   

En dan zijn er nog de twee meisjes die om een boom dansen. Dat doen ze in zekere zin nog altijd, samen in Nederland. En hopelijk kunnen ze het nog lang blijven doen.

Dit project is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. www.fondsbjp.nl