Tsjernobyl: van rampgebied naar toevluchtsoord

Een displaced person ben je dan, en waar moet je dan heen? Velen vertrokken naar de hoofdstad Kiev, maar daar wonen ze vaak nog altijd aan de rand van de stad in containerwoningen – moderne sloppenwijken – zonder veel toekomst. Sommige anderen zagen een kans aan de noordgrens, bij het verlaten plaatsje Tsjernobyl, bekend van de kernramp uit 1986. Een groot deel rond de toenmalige kerncentrale is nog altijd verboden gebied. Maar in de cirkel daaromheen, de zogeheten Zone 3, mag je in principe weer wonen. Het zóu er weer veilig moeten zijn. Maar wie waagt zich daar, wie wil er geld in investeren?

In Donbas in Oost-Oekraïne woedt sinds 2014 een burgeroorlog: separatisten hebben zich afgescheiden en worden daarbij gesteund door Rusland. Hoewel je er sinds de eerste oorlogsjaren (toen rebellen er onder andere de MH-17 neerschoten) weinig meer van hoort, sneuvelen er nog altijd strijders aan beide kanten. Experts stellen dat de Russische president Poetin de oorlog met opzet in stand houdt om Oekraïne – dat graag aansluiting zoekt bij Europa – te destabiliseren en onder zijn controle te houden. Veel inwoners zijn het inmiddels zat: er zouden al zo’n twee miljoen mensen Oost-Oekraïne ontvlucht zijn sinds het begin van de oorlog.

Vluchtelingen dus. Huizen zijn er goedkoop en land ook – het ligt er al jaren te wachten. En zo kwamen mensen als Aleksej Kusjnarenko er terecht, een boer uit Oost-Oekraïne die daar ooit tweehonderd werknemers had en vijfduizend varkens. Maar toen de separatisten op zijn huis begonnen te schieten, vertrok hij met zijn gezin. Nu bebouwt hij de kale grond, gaat hij er naar de verlaten kerk, en gaan zijn kinderen naar het kleine schooltje dat inmiddels weer een beetje functioneert in het dorpje Bazar – officieel in Zone 2, maar het zou er veilig zijn.

Zijn vrouw wil terug – volgens de in Albanië geboren en in Griekenland opgegroeide fotograaf Ilir Tsouko moest ze een paar minuten voordat de foto van haar en haar dochters werd genomen nog huilen. Maar Aleksej ziet dat niet zitten.

Of neem Roma en zijn baas Wadym Minsjuk, die in een batterijfabriek in Oost-Oekraïne werkten. Nu runnen ze een fabriekje in de bossen dat industrieel afval omsmelt tot metaal. Een smerig werkje, de rook is van ver te zien, maar het is tenminste íets, en het is veiliger dan daar in die oorlog.

En zo levert in Oekraïne de ene ramp de pioniers die het leven na de andere ramp weer vlot moeten trekken.