De toekomst zal altijd minder urgent lijken dan het heden

Een van de vele bijwerkingen van de democratie zoals we die kennen is dat verkiezingscycli van vier jaar eraan bijdragen dat de wat verdere toekomst uit het zicht raakt. Dit is hoe dan ook menselijk. Mensen willen iets nu en niet veel later. Veel later is al snel de eigen dood, op zijn minst de eigen ouderdom.  

Als het gaat om het klimaat wordt deze tendens interessant. De opwarming van de aarde heeft tot nu toe bij mijn weten geen enkele verkiezingscampagne gedomineerd, niet in Nederland en niet daarbuiten. De demonstraties om iets aan die opwarming te doen, hebben in Nederland plaatsgemaakt voor demonstraties tegen genocide in Gaza. Het bleek makkelijker veel mensen te mobiliseren om een eind te maken aan de oorlogsmisdaden in Gaza dan om de opwarming van de aarde tegen te gaan.  

Ik zeg dit nadrukkelijk zonder oordeel. Mensen hebben emoties en mensen hebben opvattingen, en dat die emoties en opvattingen serieus moeten worden genomen is onderdeel van de democratische instelling.  

Wanneer wordt vrijheid onverantwoordelijkheid?

Populisten menen dat zij die een andere mening zijn toegedaan feitelijk foute, afkeurenswaardige mensen zijn. Veel tegenstanders van het populisme zijn populisten. Om in jouw groep als een redelijk en fatsoenlijk mens te boek te staan, moet je eigenlijk min of meer dezelfde opvattingen erop nahouden als iedereen in jouw groep. Haat is geen mening, wordt weleens gezegd. Maar wie bepaalt wat haat is? Wanneer wordt vrijheid onverantwoordelijkheid?  

Hoe moet je de waarde berekenen van eventuele positieve uitkomsten in die niet zo heel nabije toekomst, welke investering c.q. welk offer is nu gerechtvaardigd om een eventuele positieve uitkomst te krijgen over vijftig of honderd jaar?  

Omdat die toekomst zo ver weg is, moet je de mogelijke positieve uitkomst van een hedendaagse investering ‘verdisconteren’; van die mogelijke positieve uitkomst in de niet zo heel nabije toekomst moet je als het ware een korting aftrekken. Genieten nu is meer waard dan overleven over een halve eeuw. De toekomst blijkt goedkoper te zijn dan het heden, schreef Geoff Mann in The New York Review of Books.   

En ja, dat is misschien zo. Als iemand tegen je zegt: ‘Geef me twintig euro en je hebt over acht jaar tien maanden te eten’, zul je ‘nee’ zeggen als je op dat moment dreigt dood te gaan van de honger.  

Wie meent de meest verlichte van alle mensen te zijn, ontkent het verleden of de toekomst, vaak allebei tegelijk. Het verlichtingsdenken wordt onverdraagzaamheid en fundamentalisme als het eist dat alle neuzen dezelfde verlichte kant op wijzen.  

Je zou jezelf met dezelfde meewarigheid en onverschilligheid moeten bekijken waarmee wij naar pakweg onze voorouders in de middeleeuwen kijken. En alleen al omdat het zo moeilijk is jezelf als lijk voor te stellen, zal de toekomst altijd minder urgent lijken dan het heden.