Mensenrechtenverdedigers

De mensenrechtenbeweging in Saudi-Arabië is klein. En door de klopjacht die de autoriteiten de laatste jaren op mensenrechtenverdedigers voerden, is er nog minder van over. Alle belangrijke Saudische mensenrechtenverdedigers zitten lange gevangenisstraffen uit, stopten gedwongen met hun werkzaamheden of ontvluchtten het land.

Mensenrechtenverdedigers, activisten, journalisten, academici en religieuze hervormers werden opgepakt voor het delen van kritische tweets of aangeklaagd voor het niet uitspreken van loyaliteit aan de overheid. Critici die naar het buitenland zijn gevlucht lijken ook daar niet meer veilig, zoals de zaak van de in oktober 2018 in het Saudische consulaat in Istanbul vermoorde journalist Jamal Khashoggi aantoont.

Steeds minder mensen in Saudi-Arabië durven het op te nemen voor de mensenrechten. Daardoor kunnen vrijwel alleen gevluchte mensenrechtenverdedigers nog iets doen om de situatie in hun land te verbeteren. Zij proberen hun werk voor de mensenrechten in Saudi-Arabië vanuit het buitenland voort te zetten. Dat is echter niet eenvoudig.

Voorafgaand aan de G20-top, die in november 2020 in Saudi-Arabië plaatsvond, publiceerde een groep vooraanstaande Saudische activisten vanuit het buitenland hun People’s Vision for Reform in Saudi Arabia. Daarin noemen zij dertien mensenrechtenonderwerpen waarop de autoriteiten volgens hen actie moeten ondernemen.

Raif Badawi

Raif Badawi is medeoprichter van een groot online debatforum in Saudi-Arabië, Saudi Arabian Liberals. Hij werd in 2012 gearresteerd en in 2014 veroordeeld tot 10 jaar cel, 1.000 stokslagen, een boete van zo’n 240.000 eruro, gevolgd door een reisverbod van 10 jaar. Hij kreeg de straf voor het oprichten van dit forum en voor het ‘beledigen van de islam’. Op 9 januari 2015 werden de eerste vijftig stokslagen uitgedeeld. Na wereldwijd protest hiertegen werd het uitdelen van de resterende stokslagen stopgezet. Op 11 maart 2022 had Badawi zijn straf uitgezeten en werd hij vrijgelaten. Hij mag zijn land door het reisverbod niet verlaten. Dat is wrang omdat zijn vrouw en drie kinderen in Canada wonen.

Samar Badawi

Samar Badawi, de zus van Raif, zat sinds juli 2018 zonder aanklacht gevangen vanwege haar inzet voor de rechten van vrouwen. Eerder al kreeg ze een reisverbod opgelegd. Badawi verzette zich tegen het autorijdverbod. Ook zette zij zich in voor de vrijlating van haar ex-man, de mensenrechtenadvocaat Waleed Abu al-Khair, en haar broer. Samar Badawi kwam in juni 2021 voorwaardelijk vrij nadat ze haar straf had uitgezeten. Ze heeft nog wel een reisverbod van 5 jaar.

Loujain al-Hathloul

Op 28 december 2020 werd Loujain al-Hathloul veroordeeld tot een gevangenisstraf van 5 jaar en 8 maanden. Omdat een deel van de straf voorwaardelijk is en Al-Hathloul al sinds mei 2018 gevangenzat, kwam ze op 10 februari 2021 vrij. Ze heeft nog wel een reisverbod van 5 jaar. De vrouwenrechtenactivist werd in 2013 wereldwijd beroemd door de video die zij op social media deelde waarin zij een auto bestuurde. Tot 2018 was autorijden door vrouwen nog verboden in Saudi-Arabië. Die rit kwam haar op een celstraf staan, maar dat wakkerde haar activisme juist aan: zij bleef zich inzetten voor de emancipatie van vrouwen in haar geboorteland en reisde de wereld over om hier aandacht voor te vragen. Vlak voordat het rijverbod voor vrouwen werd opgeheven, werd Al-Hathloul gevangengezet.

De zus van Loujain maakte eerder bekend dat zij is gemarteld en seksueel werd misbruikt. De Saudische autoriteiten hadden aangeboden Al-Hathloul vrij te laten als ze in een videoboodschap zou zeggen dat ze in gevangenschap niet is gemarteld. Loujain al-Hathloul weigerde. Ze zat vast op verdenking van samenzwering met ‘vijandige entiteiten’. Ze had onder andere contact met een Nederlandse diplomaat en een Amnesty-medewerker.

Mohammad al-Qahtani

Mohammad al-Qahtani is medeoprichter van mensenrechtenorganisatie ACPRA, een van de weinige mensenrechtenorganisaties die Saudi-Arabië gekend heeft.

In maart 2013 werd hij veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf voor ‘het zonder toestemming oprichten van een organisatie’ en het ‘aanzetten tot oproer via demonstraties’. Daarna mag hij tien jaar lang het land niet uitreizen.

ACPRA rapporteerde over mensenrechtenschendingen in Saudi-Arabië. Ook gaf het hulp aan families van gedetineerden die zonder aanklacht of proces worden vastgehouden. De organisatie werd gelijk met de veroordeling van Al-Qahtani verboden. Ook tien andere ACPRA-medewerkers zitten lange gevangenisstraffen uit. Een van hen, dr. Abdullah al-Hamid, overleed vorig jaar in detentie.

Nassima al-Sada

Nassima al-Sada voerde actie tegen het voogdijsysteem dat ervoor zorgt dat een vrouw over veel zaken eerst toestemming moet krijgen van een mannelijke voogd. ‘Waarom zou een minderjarige jongen de voogd van een volwassen vrouw moeten zijn,’ vroeg ze zich af. ‘Waarom mag een vrouw niet verantwoordelijk zijn voor haar beslissingen en haar leven.’ Ook streed Nassima voor het recht om te mogen autorijden en voor de rechten van de sjiitische minderheid. Precies een week nadat het rijverbod voor vrouwen was opgeheven, werd ze gearresteerd. In de gevangenis werd ze een jaar lang geïsoleerd opgesloten. Al-Sada mocht geen bezoek ontvangen, ook niet van haar advocaat. Ze kwam in juni 2021 voorwaardelijk vrij nadat ze haar straf had uitgezeten. Ze heeft nog wel een reisverbod van 5 jaar.

Mohammed al-Otabi

Het Speciale Strafhof veroordeelde mensenrechtenverdediger Al-Otabi in januari 2018 na vage beschuldigingen als het ‘opzetten van een organisatie zonder toestemming’ en het ‘aankondigen van een hongerstaking’.

Voor deze en andere aanklachten kreeg hij 14 jaar gevangenisstraf. In december 2020 en maart 2021 werd zijn straf nog eens verhoogd met 3 jaar cel voor aanklachten gerelateerd aan zijn contact met internationale organisaties, en voor zijn poging om politiek asiel te zoeken (voordat hij werd vastgezet).

Waleed Abu al-Khair

Advocaat Waleed Abu al-Khair is de eerste die veroordeeld werd onder de nieuwe antiterrorismewet. Hij kreeg in juli 2014 een gevangenisstraf van 15 jaar onder meer vanwege ‘ongehoorzaamheid aan de leider’, ‘belediging van de rechterlijke macht’ en het ‘schade toebrengen aan de staat door te communiceren met internationale entiteiten’. Al-Khair was de advocaat van veel slachtoffers van mensenrechtenschendingen, onder wie zijn zwager Raif Badawi.

Ngo-wetgeving

In november 2015 werd in Saudi-Arabië een wet aangenomen waarin staat waaraan maatschappelijke organisaties moeten voldoen. Totdat die wet er was, was geen enkele mensenrechtenorganisatie legaal en sloten de Saudische autoriteiten alle bestaande mensenrechtenorganisaties. Daar veranderde de wet helaas niets aan, want erin is in vastgelegd welke doelen organisaties mogen nastreven. Mensenrechten worden daarbij uitgesloten. Ook zijn er bepalingen die het ministerie van Sociale Zaken veel beslissingsbevoegdheden geeft. Het kan licenties weigeren of een organisatie ontbinden als het vindt dat die de ‘nationale eenheid’ schaadt.

Sinds de wet van kracht is slaagde geen enkele activist erin een mensenrechtenorganisatie te laten registreren. Enkele activisten die een opvanghuis wilden stichten voor vrouwen die geweld ontvluchtten, werden zelfs opgepakt.