Op de Dag van de Rechten van de Mens vragen de Verenigde Naties en de mensenrechtenorganisaties aandacht voor hun werk en worden diverse internationale prijzen voor mensenrechtenwerk uitgereikt.

Klik hier voor informatie over Write for Rights, de jaarlijkse schrijfactie van Amnesty voor mensen die onze hulp nodig hebben.

Kijk op Amnesty in de regio voor aankondigingen van activiteiten op 10 december.

10 december in 10 vragen

1 Waarom is 10 december de internationale dag van de mensenrechten?

Op 10 december 1948 is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen. Dat gebeurde net voor middernacht in het Palais Chaillot in Parijs, waar toen de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties werd gehouden. Op de Dag van de Rechten van de Mens vragen de VN en de internationale en lokale mensenrechtenorganisaties aandacht voor hun werk, voor de successen en de probleemsituaties. Er worden rond 10 december diverse internationale prijzen voor mensenrechtenwerk uitgereikt.

2 Wat doet Amnesty op 10 december?

Op en rond 10 december organiseert Amnesty Write for Rights. Overal ter wereld schrijven mensen miljoenen brieven voor tien personen die onze hulp nodig hebben. Brieven aan autoriteiten om te vragen om een vrijlating, bescherming of aanpassing van een discriminerende wet. En kaarten aan de tien personen zelf, om hen een hart onder de riem te steken. In Nederland en België organiseert Amnesty schrijfmarathons op het landelijk secretariaat en op een groot aantal andere plaatsen: school, kerk, buurthuis, café of bij mensen thuis.

3 Wat betekent ‘universeel’ in de Universele Verklaring?

De Verenigde Naties zijn opgericht in 1945. Op 10 december van dat jaar sloot ook Nederland zich bij de organisatie aan. De VN stelden een commissie in onder leiding van de Amerikaanse presidentsweduwe Eleanor Roosevelt, met als opdracht een document over mensenrechten te schrijven. Die tekst moest ‘universeel’ zijn: ze moest door iedereen aanvaard kunnen worden, ongeacht iemands nationaliteit, religie, levensbeschouwing of traditie. Er werd een redactie gevormd met deskundigen uit onder meer Frankrijk, Canada, de Sovjet-Unie, China, Chili en Mexico. De redactie stuurde een vragenlijst aan vooraanstaande denkers uit de hele wereld. Onder anderen de Indiase vrijheidsstrijder Gandhi stuurde een reactie. De VN wijdde binnen twee maanden in totaal 86 vergaderingen aan de voorgestelde Verklaring. Roosevelt wilde geen uitputtende opsomming, maar een minimumverklaring waarover iedereen het eens kon worden. Een van de waarnemers zei: ‘We worden het eens over de rechten op voorwaarde dat niemand vraagt waarom.’ Kwesties als abortus, de doodstraf, het klachtrecht, de rechten van minderheden en de vrijheid van drukpers werden uitvoerig besproken, maar uiteindelijk omwille van de consensus weggelaten. Er was bij de aanvaarding van de Universele Verklaring geen volledige eenstemmigheid: de stemverhouding was 48 voor, 0 tegen en 8 onthoudingen (Zuid-Afrika, Saudi-Arabië en zes landen in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie).

4 Wat betekent de Universele Verklaring nu?

Formeel werd 10 december tot Internationale Dag van de Mensenrechten uitgeroepen door de Algemene Vergadering van de VN op 4 december 1950. De Universele Verklaring kwam in het Guinness Book of Records als ‘s werelds meest vertaalde document. De volledige tekst is (eind oktober 2016) in 501 talen beschikbaar. Nog veel meer fragmenten zijn beschikbaar in andere talen en dialecten (zie bijvoorbeeld deze passages in het Geleens). Voortvloeiend uit Universele Verklaring van 1948 zijn hebben de Verenigde Naties meer dan zestig verdragen en verklaringen op het terrein van mensenrechten aangenomen. Uit de Universele Verklaring kwamen ook tientallen internationale en duizenden plaatselijke organisaties voor mensenrechten voort. Een daarvan is Amnesty International, de organisatie die in 1998 eveneens het Guiness Book of Records haalde met een wereldrecord van 13,5 miljoen handtekeningen als steunbetuiging aan de Universele Verklaring.

5 Wat betekent een VN-dag?

Elke jaar kiest de mensenrechtenafdeling van de Verenigde Naties een thema voor 10 december. In 2016 was dat thema vervat in een oproep van de Hoge VN-Commissaris voor Mensenrechten Zeid Ra’ad Al Hussein: ‘Laat landen zich aansluiten bij de internationale mensenrechtenverdragen’. In eerdere jaren was het thema bijvoorbeeld: ‘Spreek je uit, stop discriminatie’, ‘Menselijke waardigheid en gerechtigheid voor allen’, ‘Mensenrechten en armoede’, ‘De strijd tegen marteling’ en ‘Mensenrechteneducatie’. Van alle internationale dagen die verband houden met mensenrechten zijn er twee die wereldwijd de grootste bekendheid genieten, beide ingesteld lang vóór de oprichting van de Verenigde Naties. Dat zijn 8 maart, Internationale Vrouwendag, en 1 mei, Dag van de Arbeid. De VN stelde diverse internationale dagen in om mensenrechtenonderwerpen onder de aandacht te brengen. Naast 10 december zijn er dagen zoals 21 maart: Dag voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie; 20 juni: Dag van de Vluchteling; 26 juni: Dag van Steun aan Slachtoffers van Marteling; 20 november: Dag van de Rechten van het Kind; en 3 december: Dag van de Mensen met een Beperking.

6 Is er verband tussen Mensenrechtendag en de Nobelprijs voor de Vrede?

De datum van 10 december is toevallig ook de sterfdag van Alfred Nobel (1833-1896) en, sinds 1901, meestal de dag waarop de Nobelprijzen worden uitgereikt. Op 10 december 1977 kreeg Amnesty International de Nobelprijs voor de Vrede. Mensenrechtenverdedigers die de Nobelprijs voor de Vrede kregen waren onder meer: 1975 Andrej Sacharov, Sovjet-Unie, dissident en gewetensgevangene; 1980 Adolfo Pérez Esquivel, Argentinië, gewetensgevangene en activist tegen verdwijningen; 1991 Aung San Suu Kyi, Birma, gewetensgevangene en activiste voor democratie; 1993 Nelson Mandela, Zuid-Afrika, voormalig politiek gevangene; 2003 Shirin Ebadi, Iran, gewetensgevangene en advocaat; 2004 Wangari Muta Maathai, Kenia, gewetensgevangene en milieuactiviste; 2010 Liu Xiaobo, China, dissident en gewetensgevangene; 2011 Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee en Tawakkul Karman, activisten voor vrouwenrechten; 2014 Kailash Satyarthi en Malala Yousafzai, activisten voor onderwijs aan kinderen. Voor ieder van deze mensen is Amnesty indertijd opgekomen, of de organisatie heeft met hen samengewerkt.

7 En de andere internationale mensenrechtenprijzen?

• De Mensenrechtenprijs van de Verenigde Naties wordt om de vijf jaar op 10 december uitgereikt aan zes tot negen personen of organisaties. Bekroond zijn onder meer Eleanor Roosevelt (1968), Amnesty International (1978), Nelson Mandela (1988), de Congolese chirurg Denis Mukwege (2008) en de toen 16-jarige Malala Yousafzai uit Pakistan (2013).
• De Sacharovprijs is de jaarlijkse ‘prijs voor de vrijheid van denken’ van het Europees Parlement. Ze is in 1988 ingesteld en is in de meeste jaren uitgereikt aan een individuele activist (en enkele keren aan een organisatie of functionaris). De uitreiking vindt plaats in Straatsburg rond 10 december. Meestal ging het om iemand voor wie Amnesty heeft gewerkt, zoals Nasrin Sotoudeh uit Iran (2012), Malala Yousafzai (2013), Denis Mukwege (2014), de Saudische blogger Raif Badawi (2015), de IS-overlevenden en Iraakse jezidi-activisten Nadia Murad en Lamiya Aji Basha (2016) en het parlement van en politieke gevangenen in Venezuela (2107).
• De Right Livelihood Award, toegekend door het Zweedse parlement, wordt vaak de ‘alternatieve Nobelprijs voor de Vrede’ genoemd, en wordt kort vóór 10 december uitgereikt. De Nederlandse mensenrechtenexpert Theo van Boven kreeg de prijs in 1985.
• De Mensenrechtentulp is door de Nederlandse regering ingesteld om ‘personen te eren die onder grote risico’s de mensenrechten verdedigen’. Ze wordt op 10 december uitgereikt in Den Haag. Het thema veranderde na enkele jaren: de Mensenrechtentulp gaat nu naar ‘personen of organisaties die op een vernieuwende manier de mensenrechten in de wereld bevorderen’. De keuze van de prijswinnaar komt tot stand op basis van een voorstel van een onafhankelijke jury; ook het publiek mag stemmen.

8 Hoe wordt 10 december wereldwijd gevierd?

10 december wordt aangegrepen door regeringen, intergouvernementele organisaties zoals de Verenigde Naties en de Raad van Europa, en ngo’s om aandacht te vragen voor het bewustzijn van mensenrechten. Amnesty International, Human Rights Watch en de Internationale Federatie voor de Mensenrechten stellen 10 december vooral in het teken van individuen, namelijk mensenrechtenverdedigers, overlevenden en slachtoffers. Over de hele wereld vinden op 10 december evenementen voor mensenrechten plaats. Daaronder zijn demonstraties, wakes, fakkeltochten, handtekeningenacties, tentoonstellingen, seminars, discussiebijeenkomsten, concerten, filmprogramma’s en festivals. In de Verenigde Staten is er een officiële Mensenrechtenweek, van 10 tot 15 december (de dag in 1791 dat de Bill of Rights werd toegevoegd aan de Amerikaanse Grondwet). Op veel grote pleinen in de hoofdsteden gaat 10 december gepaard met demonstraties en manifestaties, soms met en soms zonder instemming van de autoriteiten.

9 Is er rond de datum van 10 december nog meer te herdenken?

• 10 december 1945 – Nederland treedt toe tot de Verenigde Naties.
• 9 december 1948 – De VN-organisatie aanvaardt het Genocideverdrag.
• 10 december 1977 – Veertien Dwaze Moeders zetten een advertentie in een Argentijnse krant met daarin de namen van hun ‘verdwenen’ kinderen.  Als reactie daarop ontvoeren de veiligheidsdiensten enkele moeders, die nooit meer worden teruggezien.
• 10 december 1979 – In Taiwan wordt een demonstratie voor democratie in bloed gesmoord. Een van de gearresteerde leiders van de democratische beweging is Shih Ming-teh, die voor zijn geweldloze protesten in totaal 25,5 jaar als gewetensgevangene vastzit. Later werd hij een vooraanstaand politicus, na de eerste vrije verkiezingen in 2000.
• 10 december 1996 – President Nelson Mandela van Zuid-Afrika tekent de nieuwe democratische grondwet voor een staat zonder rassenscheiding.
• 10 december 1998 – De Palestijnse Autoriteit bevestigt dat ze de staat Israël erkent.
• 9 december 2008 – Publicatie, in China, van Charta 08, een manifest voor democratie en vrijheid ondertekend door driehonderd vooraanstaande Chinese burgers. Initiatiefnemer Liu Xiaobo wordt gearresteerd en veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf. In 2010 kreeg hij als eerste inwoner van de Volksrepubliek de Nobelprijs voor de Vrede.
• 9 december 2009 – In Iran wordt de laatste grote demonstratie voor democratisering in bloed gesmoord.

10 Wat is voor Amnesty de essentie van 10 december?

Amnesty wil speciaal aandacht voor mensenrechtenverdedigers. Op 9 december 1998 aanvaardden de VN de Verklaring over Mensenrechtenverdedigers. Wie dat zijn, laat de verklaring open. De verklaring garandeert het recht op vrijheid van vereniging en communicatie met andere organisaties, het recht op informatie en het recht op effectieve bescherming door het recht. Iedereen heeft het recht `nieuwe ideeën en beginselen ten aanzien van de mensenrechten te ontwikkelen en die uit te dragen’ en `individueel of in vereniging met anderen, deel te nemen aan vreedzame acties tegen schendingen van mensenrechten en fundamentele vrijheden’. De verklaring waarborgt ook het recht om middelen en hulp te werven, ook van buiten de grenzen van het land. Dat laatste is belangrijk: mensenrechtenverdedigers mogen niet (zoals wel gebeurt) worden vervolgd of veroordeeld omdat ze door buitenlandse organisaties financieel worden gesteund.