Syrië: te weinig hulp voor overlevenden Saydnaya-gevangenis

Overlevenden van het wrede detentiesysteem in Syrië, zoals de beruchte militaire Saydnaya-gevangenis, krijgen te weinig hulp. Zij worstelen met ernstige fysieke en mentale klachten als gevolg van de martelingen.

Op de International Day in Support of Victims of Torture roepen Amnesty International en verenigingen van slachtoffers op tot concrete actie, om zowel de rechten van slachtoffers van marteling te waarborgen, als schadevergoeding, rehabilitatie, en gerechtigheid. 

De Syrische regering moet ervoor zorgen dat slachtoffers van marteling en andere ernstige mensenrechtenschendingen hun recht op waarheid, gerechtigheid en schadevergoeding krijgen. Amnesty International vraagt ook donorlanden om familieverenigingen, groepen en programma’s die zich inzetten voor slachtoffers van marteling, financieel te ondersteunen.   

“Jarenlang hebben de verhalen over martelingen, gedwongen verdwijningen en massale ophangingen in het geheim in Syrische gevangenissen ons koude rillingen bezorgd”, zegt Bissan Fakih van Amnesty International.

“Het is onvoorstelbaar dat de mensen die deze gruwelijke martelkerkers hebben overleefd, nu moeite hebben om toegang te krijgen tot dringende medische en geestelijke gezondheidszorg. De Syrische regering kampt met veel economische en politieke problemen. Desondanks moet de regering er snel voor zorgen dat iedereen die verdacht wordt van marteling en andere internationale misdrijven, in eerlijke processen voor gewone civiele rechtbanken wordt berecht”.  

Beloftes Syrische regering 

De Syrische regering is sinds 29 maart aan de macht en verbood recent marteling in een grondwetsverklaring. Hierbij werd aangegeven dat er geen verjaringstermijn geldt. Ook richtte de regering een speciale commissie op om een onderzoek naar verantwoording te leiden en is er overleg met overlevenden.  

Tijdens een bijeenkomst in mei zei de minister van Binnenlandse Zaken tegen Amnesty International dat de beruchtste gevangenissen, waaronder de militaire gevangenis van Saydnaya en de Palestijnse afdeling, nooit meer als gevangenis zullen worden gebruikt. 

Vorige maand sprak Amnesty International in Syrië met overlevenden, hun netwerken en maatschappelijke organisaties, woonde evenementen bij van overlevenden en familieleden van verdwenen personen, en luisterde naar hun eisen. Zij willen mee kunnen praten over wat zij nodig hebben, dat er in uitgebreide schadevergoeding wordt voorzien zodat de behoeften van overlevenden worden gewaarborgd. Daar hoort onmiddellijke fysieke en mentale gezondheidszorg bij. Ook willen ze dat de daders verantwoording afleggen voor de misdaden die ze hebben gepleegd. 

Ernstige fysieke en mentale gevolgen van martelingen 

Door jarenlange marteling en onmenselijke omstandigheden hebben voormalige gevangenen tuberculose en aandoeningen aan hun ogen, gewrichten en zenuwen opgelopen. Ook hebben veel overlevenden gebroken tanden als gevolg van marteling en vertonen ze symptomen die wijzen op posttraumatische stressstoornis. 

“Overlevenden van het beruchte detentiesysteem in Syrië hebben nu echt medische, psychosociale en juridische hulp nodig. In deze cruciale periode moeten donorlanden de financiering voor overlevingsgroepen, maatschappelijke organisaties en programma’s die overlevenden steunen, weer op peil brengen of verhogen, in plaats van buitenlandse hulp stop te zetten of te verminderen”, aldus Bissan Fakih. 

Overlevenden helpen elkaar ondanks bezuinigingen  

Groepen van overlevenden sloegen alarm over ernstige tekortkomingen in de hulpverlening, vooral na de massale vrijlating van gedetineerden na de afzetting van voormalig president al-Assad op 8 december 2024. 

“Net toen mensen uit detentiecentra werden vrijgelaten, stopte de financiering”, zegt Muhannad Younes van Ta’afi, een door overlevenden geleide groep die rehabilitatieondersteuning biedt aan lotgenoten. De organisatie verloor 60 procent van haar financiering door de opschorting van de Amerikaanse buitenlandse hulp. Hierdoor werden ze ernstig beperkt in hun hulp aan overlevenden, die voor en na de recente vrijlatingen uit detentie kwamen.  

Diab Serrih van de Association of Detainees and Missing Persons of Sednaya (ADMSP), opgericht door voormalige overlevenden van de militaire gevangenis van Saydnaya, zei: “De kortingen op de Amerikaanse en Europese financiering zal het lijden van de slachtoffers onvermijdelijk vergroten. Geestelijke gezondheidszorg in een postconflictland is geen luxe… dat is van fundamenteel belang voor het langdurige herstel en de re-integratie van overlevenden.” 

Geen toegang tot zorg 

Verenigingen van overlevenden en gevangenen die onlangs zijn vrijgelaten uit de Saydnaya-gevangenis en door Amnesty International in Damascus zijn geïnterviewd, zeiden dat overlevenden geen toegang hebben tot dringend noodzakelijke medische zorg of daar wanhopig naar op zoek zijn, in een land waar het grootste deel van de gezondheidszorg is ingestort. 

Een activist in Damascus vertelde Amnesty International dat hij een telefoontje kreeg van een overlevende uit Saydnaya die moeite had om medische zorg te krijgen: “Hij had een MRI-scan nodig die hij niet kon krijgen in de overheidsziekenhuizen. Hij vertelde me dat de andere overlevenden hun geld bij elkaar legden, 600.000 SYP [omgerekend 70 USD], om de medische test te betalen die hij nodig had.” 

Abdulmoneim al-Kayed overleefde de Saydnaya-gevangenis en werd op 8 december vrijgelaten. Hij bevestigde dat overlevenden hun geld bij elkaar probeerden te krijgen om deze persoon en anderen die medische zorg nodig hadden te helpen. Volgens hem werd er snel gereageerd op tuberculose, maar werden andere medische behoeften genegeerd. Ten minste twaalf voormalige gedetineerden met wie hij contact heeft, moeten nog steeds dringend geopereerd worden, met name neurologische en oogheelkundige ingrepen, en de overgrote meerderheid heeft tandheelkundige behandeling nodig voor tanden die tijdens de martelingen zijn gebroken. 

Samira Shawarba van The Female Survivor Union benadrukte het belang van uitgebreide medische onderzoeken zoals bloedonderzoek. Zo kunnen de langetermijngevolgen worden onderzocht van de langdurige detentie onder onhygiënische omstandigheden en zonder zonlicht. 

De behoefte aan geestelijke gezondheidszorg is net zo urgent en wordt grotendeels niet vervuld. Al-Kayed vult aan: “We hebben alles geprobeerd om psychologische hulp te krijgen, maar helaas hebben we niets kunnen vinden.”

Traumagerichte zorg nodig

Overlevenden en hun netwerken benadrukten dat mensen die uit de detentiecentra in Syrië komen, speciale en traumagerichte ondersteuning nodig hebben om een waardig leven te kunnen leiden. Er moet rekening worden gehouden met het feit dat overlevenden last hebben van geheugenverlies. Maar uitgebreide vragenlijsten, bedoeld om hulp te kunnen bieden, kunnen door overlevenden van detentie ervaren worden als een verhoor. 

Daarnaast is volgens The Female Survivor Union het recht van overlevenden op rehabilitatie erg belangrijk. Niet alleen op korte termijn, maar ook op lange termijn, zodat ze hun onafhankelijkheid en zelfrespect kunnen terugkrijgen. 

Waarheid, gerechtigheid en schadevergoeding 

De overlevenden die Amnesty International interviewde, gaven allemaal aan dat verantwoordingsplicht cruciaal is voor hun genezing. Al-Kayed zei dat veel families van gedetineerden werden afgeperst. Zijn eigen familie moest 25.000 euro betalen op de belofte dat hij zou worden vrijgelaten: “Ik eis dat de hoofden van de veiligheidsdiensten verantwoordelijk worden gehouden, zodat ze niet aan gerechtigheid ontsnappen, en dat iedereen die met onze levens heeft gespeeld en onze families heeft afgeperst, wordt gestraft.” 

Als overlevende is het voor Ahmed Helmi uit Ta’afi belangrijk dat er garanties worden gemaakt, dat dit nooit meer zal gebeuren: “Er was een periode in ons leven waarin we van de aardbodem werden weggehaald, ergens achter de zon werden gestopt en gruwelijke dingen moesten meemaken. Die plek en die periode zullen altijd een zwarte vlek blijven, en die zal alleen maar groter worden totdat we er betekenis aan kunnen geven. En het kan alleen betekenis krijgen als het een basis vormt om ervoor te zorgen dat onze kinderen dit nooit hoeven mee te maken. De waarde en betekenis van wat we hebben meegemaakt, komt alleen voort uit de garantie dat het nooit meer gebeurt. Als we dat niet kunnen garanderen, heeft wat er is gebeurd geen betekenis.” 

Herstel van de menselijke waardigheid 

Younes van Ta’afi, een door overlevenden geleide groep die rehabilitatieondersteuning biedt aan lotgenoten, vertelde dat herstelbetalingen verder gaan dan financiële compensatie: “Herstelbetalingen hebben ook een emotionele en symbolische kant… Stel je voor wat er de afgelopen 14 jaar in Syrië is gebeurd, en toch is er geen fysieke link tussen ons en deze herinneringen. Geen plaquettes, geen gedenktekens. In andere landen bouwen ze monumenten en organiseren ze nationale herdenkingsdagen… Ik wil niet dat het een transactie is. Het moet gaan om het herstellen van de menselijke waardigheid.” 

Alle inspanningen op het gebied van waarheid, gerechtigheid en herstel moeten gericht zijn op de rechten van alle slachtoffers, ook van degenen die het slachtoffer zijn geworden van misbruik door voormalige gewapende oppositiegroepen. De autoriteiten moeten ook herstel eisen van andere staten en niet-statelijke actoren, waaronder bedrijven, die verantwoordelijk zijn voor schendingen van de mensenrechten en misdaden onder internationaal recht in Syrië. 

Achtergrond 

Amnesty International documenteerde hoe Syrische regeringstroepen decennialang willekeurige arrestaties, gedwongen verdwijningen en foltering gebruikten om dissidenten de mond te snoeren. Onder het bewind van Assad werd marteling gebruikt als onderdeel van een wijdverbreide en systematische aanval op de burgerbevolking. Dit komt neer op misdaden tegen de menselijkheid. Naar schatting zijn meer dan 100.000 mensen in Syrië gedwongen verdwenen, de overgrote meerderheid door regeringstroepen. De organisatie heeft ook gevallen van ontvoering, marteling en standrechtelijke executies door voormalige gewapende oppositiegroepen in Aleppo en Idlib gedocumenteerd. In 2024 documenteerde Amnesty hoe de autonome autoriteiten in Noordoost-Syrië tienduizenden mensen willekeurig hebben vastgehouden. Velen van hen werden onder onmenselijke omstandigheden onderworpen aan marteling en andere vormen van mishandeling.