Europa sluit mensenrechtenverdedigers buiten met discriminerend Schengenvisumsysteem

Het visumsysteem in het Europese Schengengebied belemmert mensenrechtenverdedigers uit verschillende delen van de wereld in hun werk. Daardoor kunnen velen niet deelnemen aan belangrijke bijeenkomsten. Dit is in strijd met de rechten en waarden van de Schengenlanden, zegt Amnesty International in een vandaag gepubliceerd rapport.

Closing the door? How visa policies in Europe’s Schengen area fail human rights defenders beschrijft de vele obstakels waarmee activisten uit 104 landen met visumbeperkingen worden geconfronteerd bij de aanvraag van een kortetermijnvisum om naar Europa te reizen voor lobbywerkzaamheden, om te netwerken of om even op adem te komen van de risico’s die ze door hun werk lopen. De activisten komen voornamelijk uit Afrika, Azië en het Midden-Oosten.

Deze mensenrechtenverdedigers worden beoordeeld als zwart, Aziatisch en/of moslim. Amnesty stelt in haar analyse dat deze inperking van hun bewegingsvrijheid neerkomt op indirecte discriminatie.

Tegenstrijdig visumbeleid

“Het feit dat ze geen Schengenvisum kunnen krijgen, betekent dat de stemmen en getuigenissen van mensenrechtenverdedigers uit landen in de Global South worden geweerd van plekken waar besluitvorming plaatsvindt, wat een grote invloed op hun leven heeft”, zegt Erika Guevara Rosas van Amnesty International.

Belemmeringen voor kortetermijnvisa

Met de visumcode van de EU – het wetgevingsinstrument voor kortetermijnvisa voor het Schengengebied – kunnen Schengenlanden visumaanvragen die niet aan alle vereisten voldoen, toch accepteren. Maar degenen die visumaanvragen verwerken, waaronder externe dienstverleners, weten dit vaak niet. Dat leidt tot veel belemmeringen, waaronder het afwijzen van aanvragen nog voordat ze de besluitvormingsfase bereiken.

Eén van de eerste hindernissen bij het verkrijgen van een Schengenvisum is simpelweg het achterhalen waar de visumaanvraag moet worden ingediend. Veel Schengenlanden hebben niet in elk land waar een visumplicht geldt diplomatieke vertegenwoordigingen of overeenkomsten met andere landen. Dit betekent dat mensenrechtenverdedigers mogelijk naar een ander land moeten reizen om de aanvraag in te dienen. Dit kan te duur zijn of een veiligheidsrisico vormen.

Bankafschriften

De tijd die nodig is om een afspraak te maken, te wachten op een beslissing en de geldigheidsduur van visa zijn andere obstakels. In sommige gevallen worden visa te laat afgegeven of voor zo’n korte periode, dat met de benodigde reistijd van en naar een locatie of met mogelijke vertraagde vluchten, geen rekening wordt gehouden.

Visumaanvragers moeten vaak een lange lijst met ondersteunende documenten indienen. Vaak zijn dat bewijzen van financiële middelen, zoals hun werkstatus, loonstrookjes of bewijs van eigendom van onroerend goed. Dit is bijzonder moeilijk voor activisten, vooral voor degenen die het meest gemarginaliseerd en gediscrimineerd worden. Een vrouwelijke mensenrechtenverdediger uit de Dalit-gemeenschap in Nepal vertelde Amnesty International: “Ze vragen om bankafschriften. Stel je voor wat dit betekent voor mensen die niet eens in hun dagelijks levensonderhoud kunnen voorzien.”

Discriminerende visumbeperkingen

Deze obstakels leiden tot indirecte discriminatie van mensenrechtenverdedigers, omdat het Schengenvisumbeleid onevenredig grote gevolgen heeft voor aanvragers die op basis van hun ras en etniciteit worden beoordeeld. De visumregels benoemen ras of etniciteit niet expliciet  als grond voor een verschillende behandeling. Maar er bestaat een sterk verband tussen landen waarvoor visumbeperkingen gelden en bevolkingsgroepen die worden beoordeeld vanwege het feit dat ze zwart, Aziatisch en/of moslim zijn.

EU-visumhandboek

In juni 2024 publiceerde de Europese Commissie een herziene versie van het EU-visumhandboek, een reeks richtlijnen voor hoe de EU-visumcode moet worden toegepast. Hierin staan ook praktische voorbeelden voor autoriteiten om het voor mensenrechtenverdedigers makkelijker te maken om een visum aan te vragen.

Amnesty International juicht deze ontwikkeling toe en roept de landen in het Schengengebied op om ervoor te zorgen dat het herziene EU-visumcodehandboek wijd wordt verspreid en volledig wordt geïmplementeerd. Dit moet ervoor zorgen dat visumambtenaren wereldwijd, met inbegrip van externe dienstverleners, volledig toegerust zijn om visumaanvragen van mensenrechtenverdedigers in behandeling te nemen.

aan discriminatie in het visumsysteem. Bovendien zouden Schengenlanden vaker visa voor meerdere bezoeken aan een land moeten afgeven, zodat mensenrechtenverdedigers kunnen reizen wanneer dat nodig is, zonder telkens weer dezelfde bureaucratische hindernissen te moeten nemen. Bovendien zouden Schengenlanden vaker visa voor meerdere bezoeken aan een land moeten afgeven, zodat mensenrechtenverdedigers kunnen reizen wanneer dat nodig is, zonder telkens weer dezelfde bureaucratische hindernissen te moeten nemen.

Achtergrond

Het Schengengebied bestaat uit 29 landen. De meeste zijn EU-lidstaten, maar ook landen als Zwitserland en Noorwegen behoren ertoe. Alle Schengenlanden zijn gebonden aan de EU-visumcode voor de afgifte van kortetermijnvisa voor het Schengengebied.

Amnesty International sprak met 42 internationale organisaties, zowel binnen het Schengengebied als in landen met visumbeperkingen, die al honderden mensenrechtenverdedigers hielpen bij visumaanvragen. De organisatie verzamelde ook getuigenissen van 32 mensenrechtenverdedigers die directe ervaring hebben met visumprocedures.