DRC: groepsverkrachtingen, buitengerechtelijke executies en ontvoeringen door strijdende partijen

Zowel de door Rwanda gesteunde Beweging M23 als de Wazalendo, een losse coalitie van gewapende groeperingen die worden gesteund door het Congolese leger, hebben vrouwen verkracht en op grote schaal mensenrechtenschendingen begaan tegen burgers in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC).

Deze schendingen zijn in strijd met het internationaal humanitair recht en zijn mogelijk oorlogsmisdaden.

Vandaag verschijnt een rapport van Amnesty International over mensenrechtenschendingen door M23 en Wazalendo in Oost-Congo. Dit rapport beschrijft hoe M23-strijders Congolese burgers buitengerechtelijk hebben geëxecuteerd, ziekenhuizen hebben aangevallen, patiënten hebben ontvoerd en leden van het maatschappelijke organisaties hebben gemarteld en gedwongen lieten verdwijnen. Het rapport beschrijft ook de toenemende militarisering in het oosten van de DRC, nu M23 de controle heeft overgenomen over grote delen van het gebied en Wazalendo grote hoeveelheden munitie en wapens heeft ontvangen van het Congolese leger (FARDC).

“De wreedheid van de strijdende partijen kent geen grenzen. Deze gruweldaden zijn bedoeld om burgers te straffen, te intimideren en te vernederen, terwijl beide partijen proberen hun macht te doen gelden”, aldus Tigere Chagutah van Amnesty International.

Onderzoek

Amnesty International heeft meer dan 53 slachtoffers en getuigen geïnterviewd, onder wie slachtoffers van groepsverkrachtingen en mishandeling, familieleden van mensen die op onwettige wijze zijn gedood, vastgehouden of gedwongen verdwenen, medische professionals, medewerkers van maatschappelijke organisaties, mensenrechtenverdedigers, advocaten, humanitaire hulpverleners en journalisten. Ook officiële verklaringen van M23, audiovisueel bewijsmateriaal en rapporten van lokale en internationale media en mensenrechtenorganisaties zijn onderzocht.
Op 18 juli heeft Amnesty International de FARDC om informatie gevraagd over het gedrag van haar soldaten, evenals informatie van vertegenwoordigers van M23 met betrekking tot specifieke beschuldigingen van mensenrechtenschendingen en misbruik. Op het moment van publicatie had de organisatie nog geen antwoord van hen ontvangen.

Verkrachtingen door strijdende partijen

Van de 14 slachtoffers van seksueel geweld uit Noord- en Zuid-Kivu die door Amnesty International zijn geïnterviewd, verteldenacht dat ze door M23-strijders waren verkracht, vijf dat ze door Wazalendo-strijders waren verkracht en één dat ze door FARDC-soldaten was verkracht.

Alle slachtoffers van groepsverkrachting door M23-strijders zeiden dat de daders uniformen droegen die leken op die van de M23 en Kinyarwanda spraken, een taal die door sommige M23-strijders wordt gesproken. De groepsverkrachtingen door M23-strijders vonden plaats tussen maart en mei 2025, toen de strijders Goma en Bukavu in het oosten van de DRC onder hun controle hadden. Vijf overlevenden zeiden dat M23-strijders hen verkrachtten op militair terrein van de M23.

“Als ik iemand in een militair uniform zie, raak ik getraumatiseerd. Sinds die dag ga ik niet meer naar buiten. Als ik hen zie, voel ik pijn in mijn hart,” zegt Beatrice*, een van de slachtoffers die Amnesty sprak. Zij werd door vijf M23-strijders verkracht in een militair kamp in Bukavu.

In de gebieden Rutshuru en Masisi in de provincie Noord-Kivu en in het gebied Kalehe in de provincie Zuid-Kivu hebben Wazalendo-groepen vrouwen en meisjes verkracht. Eind maart 2025 werd een vrouw door een groep mannen verkracht. Vier andere vrouwen in Masisi werden verkracht door Wazalendo-strijders, twee in januari 2024 en twee in februari en april 2025. Amnesty International ontving ook een melding over een jonge vrouw die in maart 2025 in Rutshuru door meerdere Wazalendo-strijders werd verkracht.

“Voor de vrouwen in het oosten van de DRC is het nergens veilig; ze worden verkracht in hun huizen, op het veld of in de kampen waar ze onderdak zoeken,” aldus Tigere Chagutah. “Alle strijdende partijen moeten prioriteit geven aan de bescherming van burgers, onder wie vrouwen en meisjes, die het zwaarst door dit conflict worden getroffen.”

Mensenrechtenschendingen door M23

M23-strijders hebben ook mensenrechtenschendingen begaan tegen mensen uit het maatschappelijk middenveld, journalisten, advocaten en anderen. Amnesty International interviewde twaalf mensen van maatschappelijke organisaties, mensenrechtenverdedigers en journalisten die beschreven hoe M23 hen martelde, willekeurig vasthield of gedwongen liet verdwijnen.

Een activist die in maart 2025 werd vastgehouden, vertelde dat een M23-strijder hem specifieke vragen stelde over kwesties die hij in het verleden had behandeld. “Het was alsof ze alle informatie over ons hadden”, zei hij. De M23-strijders sloegen hem beide nachten van zijn detentie. “Ze hadden zwepen. Ze sloegen me op mijn billen. Ze sloegen me op mijn oren, waardoor mijn neus bloedde.”

Amnesty International heeft vijf buitengerechtelijke executies door M23 gedocumenteerd: drie mannen in Goma en een vader en zoon in Zuid-Kivu. Alle mannen werden tussen februari en mei 2025 doodgeschoten of de keel doorgesneden. M23-strijders vielen in dezelfde periode ook zes keer ziekenhuizen in Goma aan, waarbij ze patiënten en zorgverleners ontvoerden of vasthielden, onder hen FARDC-soldaten die gewond waren geraakt, nog verzorging nodig hadden of zich in het ziekenhuis schuilhielden.

Oproep Rwanda en DRC

“Rwanda en de DRC kunnen hun verantwoordelijkheid niet blijven ontlopen; ze moeten alle daders ter verantwoording roepen” zegt Tigere Chagutah. “Het is tijd dat de president van de DRC, Felix Tshisekedi, zijn belofte van gerechtigheid en verantwoordingsplicht nakomt en ervoor zorgt dat de strijders van Wazalendo die misdaden hebben begaan, voor de rechter worden gebracht. Andere strijders moeten worden gedemobiliseerd en opnieuw geïntegreerd in de maatschappij. Als partij in het conflict moet Rwanda ervoor zorgen dat alle Rwandese strijdkrachten in de DRC zich houden aan het internationaal humanitair recht.”

Vredesakkoord

Op 19 juli 2025 ondertekenden vertegenwoordigers van de DRC en M23 in Doha, Qatar, onder begeleiding van de regering van Qatar, een ‘beginselverklaring’ waarin zij beloofden te zullen werken aan een definitief vredesakkoord dat in overeenstemming is met het vredesakkoord dat op 27 juni 2025 in Washington D.C. door de DRC en Rwanda werd ondertekend.

Oproep Qatar en Verenigde Staten

Terwijl de diplomatieke inspanningen worden voortgezet, roept Amnesty International Qatar op om druk uit te oefenen op M23 om te stoppen met het ontvoeren en gedwongen laten verdwijnen van personen. Daarnaast moeten de Verenigde Staten er bij de regering van de DRC op aandringen om leden van gewapende groeperingen en functionarissen van de veiligheidstroepen die mogelijk betrokken zijn geweest bij ernstige schendingen van de mensenrechten, te identificeren.