Detentie, marteling en ‘verdwijningen’

Soms vragen mensen zich af waarom we ons bezighouden met de rechten van gevangenen. Iemand die een misdrijf heeft begaan, heeft zijn rechten verloren, is dan de gedachte. Dat klopt niet. Iedereen heeft dezelfde rechten, die je nooit afgenomen kunnen worden. Wat je ook hebt gedaan. Bovendien betekent het feit dat je in de gevangenis zit niet altijd dat je je schuldig hebt gemaakt aan een misdrijf, of dat je een eerlijk proces hebt gehad.

Het probleem

Er zijn zeven problemen waar gevangenen mee te maken kunnen hebben.

1. Mensen zitten vast vanwege wie ze zijn of wat ze geloven. Zonder dat ze geweld hebben gebruikt of hebben gepropageerd zitten ze vast vanwege hun seksuele oriëntatie, etnische of sociale afkomst, nationaliteit, taal, huidskleur, geslacht of economische status, of vanwege hun religieuze, politieke of andere overtuiging. Deze mensen noemen we gewetensgevangenen.
2. Volgens internationale afspraken, zoals het VN-Verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten, kan niemand zonder rechtmatige reden gevangen worden gezet. Toch worden mensen vastgezet zonder dat daar een legitieme reden voor is, of zonder eerlijk proces. Dit noemen we arbitraire detentie. Zo wordt bijvoorbeeld politieke tegenstanders het zwijgen opgelegd.
3. Een andere vorm van gevangenschap is incommunicado-detentie. Hierbij mag een gevangene geen contact hebben met familie, een advocaat, arts of wie dan ook. Tijdens deze detentie is de gevangene extra kwetsbaar. Wanneer hij of zij wordt gemarteld, is er niemand die hiertegen kan protesteren.
4. Ook geheime detentie komt voor. De gevangene wordt dan op een onbekende plaats vastgehouden en is net als bij incommunicado-detentie extra kwetsbaar.
5. In tal van landen zitten gevangenen vast onder slechte gevangenisomstandigheden. Hiervan is bijvoorbeeld sprake wanneer de cellen overvol zijn, de medische voorzieningen tekortschieten of gevangenen geregeld geïsoleerd wordt vastgehouden.
6. Oneerlijke processen.
7. Marteling en andere vormen van mishandeling.

Marteling om ‘bekentenis’ af te dwingen

Volgens internationale afspraken heeft iemand die wordt beschuldigd van een misdrijf recht op een eerlijk proces. Veel landen houden zich niet aan deze afspraken, ook al hebben ze er hun handtekening onder gezet, en komen mensen er in de gevangenis na een oneerlijk proces. Dat gebeurt bijvoorbeeld als verhoren worden afgenomen zonder dat een advocaat daarbij aanwezig is, er geen onafhankelijke artsen zijn die een gevangene onderzoeken, of wanneer bekentenissen worden verkregen na marteling of andere vormen van mishandeling. De rechtszaak voldoet dan niet aan de wettelijke minimumeisen voor een proces.

Het VN-Verdrag tegen Foltering verbiedt marteling. Inmiddels hebben 156 landen het verdrag ondertekend en het merendeel heeft het verdrag ook bekrachtigd. Desondanks schat Amnesty dat in ongeveer 150 landen wordt gemarteld.

Martelen gebeurt meestal op plekken waar de buitenwereld geen zicht op heeft zoals verhoorkamers en gevangenissen. Om marteling tegen te gaan zijn de volgende maatregelen van belang:

• Een gedetineerde heeft van het begin af aan recht op een advocaat.
• De advocaat is aanwezig tijdens de ondervragingen.
• Er is een arts om de gedetineerde te onderzoeken.
• De gedetineerde mag contact hebben met zijn familie.
• Een bekentenis die verkregen is op basis van marteling mag nooit gebruikt worden als bewijsmateriaal.
• Daders van marteling worden berecht.

‘Verdwijningen’ om tegenstanders uit te schakelen

Autoriteiten die critici en politieke tegenstanders het zwijgen willen opleggen, kunnen hen ook laten ‘verdwijnen’. We schrijven dit tussen aanhalingstekens omdat de autoriteiten wel degelijk weten waar deze mensen zich bevinden, maar ze ontkennen dat botweg of weigeren de verblijfplaats bekend te maken. Gedwongen verdwijningen worden ook gebruikt om angst te zaaien en zo kritiek te smoren.

In 2010 werd het VN-Verdrag voor de Bescherming van alle Personen tegen Gedwongen Verdwijning van kracht. Staten die het verdrag ratificeren zijn verplicht om het verbod op gedwongen verdwijningen in nationale wetgeving op te nemen en moeten het verbod actief beschermen. Ook moeten zij onderzoek doen naar de verantwoordelijken voor verdwijningen.

Wat doet Amnesty?

Detentie

• Voor gewetensgevangenen vraagt Amnesty hun onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating.
• Voor politieke gevangenen – mensen die vastzitten om wie ze zijn of wat ze geloven en die geweld hebben gebruikt of gepropageerd – vragen we een eerlijke proces binnen een redelijke termijn.
• Met spoedacties zetten we autoriteiten onder druk wanneer het leven of de gezondheid van een gevangene in gevaar is.

Vreemdelingendetentie in Nederland

In Nederland spant Amnesty zich in om het detineren van vreemdelingen zoveel mogelijk te beperken en alleen toe te passen als een uiterste middel. Daarom roepen we de Nederlandse overheid op tot het volgende:

• Neem het recht op vrijheid als uitgangspunt van uw beleid. Pas vreemdelingendetentie alleen toe als het niet anders kan en alle minder ingrijpende mogelijkheden zijn uitgeput. Sluit in geen geval zieke of andere kwetsbare mensen op en maak gebruik van alternatieven die humaner en minder schadelijk zijn.
• Behandel mensen in detentie humaan. Als vreemdelingendetentie aantoonbaar onvermijdelijk is, zorg dan ten minste voor een gepast en humaan regime dat de mensenrechten respecteert en mensen niet verder in hun vrijheid beperkt dan strikt noodzakelijk is.

Al jarenlang maakt het strafrecht gebruik van alternatieven voor detentie. Gevangenen worden vanwege goed gedrag eerder vrijgelaten, er wordt gebruikgemaakt van borgsommen, elektronisch toezicht en zo meer. Mogelijkheden om toezicht te houden op vreemdelingen zijn onder meer:

• Meldplicht;
• Het opgeven van een verblijfsadres;
• Garant- of borgstelling;
• Het in beslag nemen van reisdocumenten;
• Het onderbrengen van iemand op een toegewezen verblijfplaats, zoals een asielzoekerscentrum of een locatie die de vrijheid beperkt.

Marteling

Om marteling te voorkomen dringen we erop aan dat er altijd een advocaat aanwezig is als een verdachte wordt verhoord.

• Bovendien vragen we autoriteiten om ervoor te zorgen dat een arts gedetineerden kan onderzoeken. Ook moeten gevangenen familieleden mogen ontmoeten, want dit draagt bij aan het tegengaan van marteling.
• We roepen autoriteiten op om bekentenissen die na marteling zijn verkregen, niet als bewijs tijdens een rechtszaak te gebruiken.
• En we spannen ons in om ervoor te zorgen dat mensen die bij marteling betrokken zijn, worden berecht.

Verdwijningen

Amnesty doet onderzoek naar gevallen  van gedwongen verdwijning, en voert actie voor de slachtoffers. Daarnaast proberen we verdwijningen tegen te gaan in landen als

• Syrië, waar de regering sinds de crisis in 2011 uitbrak tienduizenden mensen liet verdwijnen.
• Egypte, waar het ministerie van Binnenlandse Zaken verdwijning gebruikt om critici het zwijgen op te leggen.
• Mexico, waar van meer dan 27 duizend mensen onbekend is waar ze zijn.
• Kameroen, waar Boko Haram zich schuldig maakt aan gedwongen verdwijningen.
• Pakistan, Laos, Turkije en Zimbabwe.

Amnesty’s oproep

Detentie

Amnesty roept regeringen op de volgende maatregelen te nemen.

• Onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating van alle gewetensgevangenen.
• Geen geheime detentie.
• Geen marteling en andere vormen van mishandeling.
• Snelle en regelmatige toegang tot een advocaat, arts en familie.
• Effectieve wettelijke processen zodat mensen zich kunnen verdedigen.
• Onafhankelijke rechters.
• Redelijke gevangenisomstandigheden zonder geïsoleerde opsluiting.
• Snel en onafhankelijk onderzoek wanneer iemand tijdens gevangenschap overlijdt.
• Onafhankelijk toezichthouders die gevangenissen geregeld kunnen bezoeken.
• Eerlijke processen binnen een redelijke termijn; als dat niet gebeurt moet de gevangene worden vrijgelaten.

Marteling

Amnesty roept regeringen op de volgende maatregelen te nemen.

• Een heldere definitie van het begrip marteling.
• Wreedheid en vernedering worden nooit getolereerd.
• Regeringen moeten over een systeem beschikken waarin de belangrijkste fases van arrestatie en gevangenneming bijgehouden worden. Dit bevordert dat mensen in overheidsdienst zich rechtmatig gedragen en dat zij, als dat niet het geval is, vervolgd kunnen worden.
• Gevallen van marteling moeten grondig en op eerlijke wijze onderzocht worden; verantwoordelijken moeten vervolgd worden.
• Er moet meer politieke wil en inzet komen om de wet te handhaven.

‘Verdwijningen’

Amnesty roept regeringen op de volgende maatregelen te nemen.

• Doe onderzoek naar de verantwoordelijken en berecht hen in een eerlijk proces.
• Zorg ervoor dat nationale wetgeving overeenkomt met het VN-Verdrag tegen Verdwijningen.
• Voer de bepalingen uit het VN-Verdrag tegen Verdwijningen uit en accepteer de bevoegdheid van het Comité Gedwongen Verdwijningen.
• Zorg voor de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijning.
• Voldoe aan de verplichtingen zoals die gelden onder internationaal recht.
• Zorg voor rehabilitatie en compensatie voor de slachtoffers en de nabestaanden.

Amnesty strijdt tegen detentie, marteling en verdwijningen

Steun ons werk. Word lid.