Vrijheid van meningsuiting

De vrijheid van meningsuiting ligt de laatste jaren in heel Europa aanhoudend onder vuur. Nieuwe wetten en regels maken het moeilijker om informatie te vergaren, ideeën uit te wisselen en te debatteren – zowel offline als online. Mensen, vooral minderheden, moslims en buitenlanders, worden veel sneller dan vroeger gezien als een veiligheidsrisico of een ‘extremist’.

Veel landen hebben het doen van bepaalde uitlatingen die aanzetten tot terrorisme strafbaar gesteld. Sommige EU-landen gaan verder. Daar is ook het verheerlijken, vergoelijken of verdedigen van terrorisme verboden. Termen als ‘verheerlijking’ en ‘verdediging’ zijn vaag gedefinieerd, wat ruimte biedt aan brede interpretatie. Zo zijn tussen 2015 en 2017 in Frankrijk honderden mensen, onder wie kinderen, aangeklaagd voor ‘verdediging van terrorisme’ vanwege onder meer hun Facebook-posts.

Beperking onder voorwaarden

Het is overigens niet zo dat staten de vrijheid van meningsuiting helemaal niet mogen inperken. Maar elke beperking moet vastgelegd zijn in de wet, proportioneel zijn en een noodzakelijk doel dienen. Dat doel kan de nationale veiligheid of de openbare orde zijn. Zo kunnen uitlatingen die opruien tot terroristische misdrijven strafbaar zijn als er aan twee voorwaarden voldaan is: 1. de uitlating werd gedaan met de opzet anderen aan te moedigen dergelijke misdrijven te plegen, met een redelijke waarschijnlijkheid dat anderen daar gehoor aan geven; 2. er bestaat een duidelijke link tussen de uitlating en het strafbare feit.

Frankrijk

De volksvertegenwoordiging in Frankrijk nam in 2016 een wet aan waardoor het verboden is om ‘regelmatig’ websites te bezoeken die aanzetten tot terrorisme of dat verheerlijken. Wat ‘regelmatig’ precies is, staat niet in de wet. Een van de eerste veroordelingen op basis van de wet betrof een 19-jarige man. Hij kreeg drie jaar cel voor verdediging van terrorisme en het regelmatig bezoeken van ‘jihadistische’ websites.

Polen

In Polen kan de directeur van de binnenlandse veiligheidsdienst websites direct uit de lucht halen, als hij denkt dat uitstel kan leiden tot een ‘terroristisch incident’. Toestemming van de rechter vooraf is niet nodig. Pas na vijf dagen moet een rechtbank beslissen of de actie gerechtvaardigd was. Het is onduidelijk of de betrokkenen in beroep kunnen gaan tegen de beslissing.

Spanje

De definitie van verheerlijking of het aanmoedigen van terrorisme in de Spaanse strafwet is zo breed, dat deze de vrijheid van meningsuiting en artistieke vrijheid bedreigt. Zo werden in december 2017 de rappers van het collectief La Insurgencia veroordeeld tot twee jaar en één dag cel, negen jaar ontzegging van het recht om in de publieke sector te werken, en 4.800 euro boete. Ze werden aangeklaagd voor het ‘verheerlijken van terrorisme’ op basis van hun songteksten, waaronder de regels ‘We moeten vastbesloten doorgaan met de strijd; alleen de ideologische lijn van de communistische partij zal ons redden’. Het Nationaal Gerechtshof oordeelde dat de rappers de gewapende groepering GRAPO verheerlijkten, die volgens de autoriteiten gelieerd is aan de communistische partij.

Europese richtlijn

Naar verwachting wordt in september 2018 een Europese richtlijn over terrorismebestrijding van kracht. Onderdeel daarvan is ‘verheerlijking van terrorisme’. Het Spaanse voorbeeld laat zien dat vaag gedefinieerde misdrijven als ‘verheerlijking van terrorisme’ en ‘vernedering van terrorismeslachtoffers’ een ernstige bedreiging van de vrijheid van meningsuiting vormen.