Gebrek aan sanctionering vijandig publiek

Het gebruik van geweld (of het dreigen daarmee) of op andere wijze een demonstratie verstoren of verhinderen, is strafbaar en kan nooit als een tegendemonstratie gezien worden; dan gaat het om vijandig publiek.

Daarmee vervalt de bescherming van het demonstratierecht. De politie en het OM moeten zichtbaar en proactief optreden tegen vijandig publiek, en uit eigen beweging geweld tegen vreedzame demonstranten onderzoeken en (waar nodig) bestraffen. Als dat niet gebeurt, geeft dat het verkeerde signaal af. De indruk kan ontstaan dat eigenrichting en (dreigen met) geweld geoorloofd is en je daar mee weg kunt komen.

Geweld tegen Kick Out Zwarte Piet (KOZP)

In de afgelopen jaren hebben KOZP en anderen die voor afschaffing van Zwarte Piet pleiten, veelvuldig te maken gehad met racistisch geweld en bedreigingen. De meest recente voorbeelden betreffen Volendam (2021), Staphorst (2022) en De Lier (2023).

Een demonstratie in Volendam werd in december 2021 bekogeld met eieren, vuurwerk, oliebollen en visafval. De casus wordt beschreven in het Amnesty rapport ‘Demonstratierecht onder druk’ (p. 69) De actiegroep heeft aangifte gedaan. Ondanks het vele beschikbare beeldmateriaal komt het tot slechts één veroordeling voor geweld tegen KOZP.

Gewelddadige blokkade van KOZP-demonstratie in Staphorst

Op 19 november 2022 zou KOZP demonstreren in Staphorst. Amnesty had waarnemers gestuurd om toe te zien hoe de lokale autoriteiten het demonstratierecht van KOZP zou waarborgen. De demonstranten en de Amnesty waarnemers werden onderaan de A28 en later in Meppel belaagd door een meute relschoppers die met geweld, intimidatie en bedreigingen probeerden te verhinderen dat de demonstranten Staphorst zouden bereiken. Amnesty deed aangifte, net als KOZP.

De volledige gemeenteraad en burgemeester van Staphort keuren het geweld af. Amnesty waardeert dat signaal, maar dringt daarnaast aan op een onafhankelijke evaluatie van het optreden van het lokale gezag (Burgemeester, Politie, OM) rondom de aangekondigde, maar uiteindelijke verboden, demonstratie van Kick Out Zwarte Piet. Daarnaast herhaalt Amnesty de oproep tot strafrechtelijk onderzoek.

Op 9 mei 2023 verschijnt deze onafhankelijke evaluatie. Een extern bureau, dat in opdracht van de gemeente het onderzoek uitvoerde, constateert ernstige tekortkomingen in de aanpak van de gemeente. De gemeente veroordeelde in de aanloop naar de intocht de ernstige bedreigingen aan het adres van KOZP niet. En terwijl politie en burgemeester rekening houden met geweldplegingen en een blokkade van de afrit van de snelweg A28, bereiden zij geen maatregelen voor om dat te voorkomen of stoppen. Dit heeft tot gevaarlijke situaties geleid en laat zien dat het recht om te demonstreren ondergesneeuwd is geraakt. Desondanks waren de enige maatregelen door de gemeente gericht op het beperken en uiteindelijk verbieden van het vreedzame protest.

Niet alleen in Staphorst, in veel gemeenten overheerst de neiging om uit angst voor ongeregeldheden voorwaarden te verbinden aan een protest die het demonstratierecht inperken. Dat is de verkeerde reflex. De gemeente moet er juist alles aan doen om het demonstratierecht te beschermen en de demonstratie te faciliteren.

In juni 2023 kondigt het OM aan vier mensen te zullen vervolgen voor openlijke geweldpleging onderaan de A28. Amnesty wijst in een reactie opnieuw op het feit dat niet alleen het dreigen met geweld strafbaar is. Ook het verhinderen van vreedzaam protest is dat, en zou dan ook vervolgd moeten worden.

Op 2 november 2023, bijna een jaar na de gebeurtenissen in Staphorst verschijnt een uiterst kritisch rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid. De aanpak van de politie in Staphorst maakte weg vrij voor eigenrichting bij de intocht, is de harde conclusie van dit onderzoek.

Op 30 januari 2024 veroordeelt de rechtbank Zwolle drie verdachten voor openlijke geweldpleging. Amnesty is tevreden met de veroordeling van drie verdachten voor openlijke geweldpleging. Dat is een zwaar delict. Maar Amnesty betwijfelt of daarvan een voldoende afschrikwekkende werking uit zal gaan, om herhaling te voorkomen. Immers, er is niemand vervolgd, dus ook niet veroordeeld, voor de schendingen van het demonstratierecht.