Massale demonstraties in Iran
Wat is er aan de hand
Amnesty maakt zich grote zorgen over het lot van Iraanse demonstranten. Zij protesteren nadat Mahsa Amini in detentie overleed omdat ze de verplichte hoofddoek niet goed zou hebben gedragen. Daarna braken overal in het land massale protesten uit die keihard worden neergeslagen met veel doden en gewonden tot gevolg.
De dood van Jina/Mahsa Amini
In september 2022 werd Jina/Mahsa Amini (Jina is haar Koerdische, in Iran verboden naam), een jonge vrouw uit de onderdrukte Koerdische minderheid in Iran, gearresteerd door de ‘zedenpolitie’. Die houdt willekeurig vrouwen vast die zich niet houden aan de discriminerende verplichte hoofddoekwetten van het land. Uren na haar arrestatie kwamen er geloofwaardige berichten naar voren dat de politie haar had gemarteld in een politiebusje, onder meer door slagen op haar hoofd. Ze raakte in coma en stierf op 16 september 2022 in hechtenis op 22-jarige leeftijd. Meteen daarna braken overal in Iran protesten uit waartegen hard werd opgetreden. Amnesty verzamelde bewijs van het onwettige gebruik van geweld door de veiligheidstroepen, zoals hagel en andere metalen kogeltjes, traangas, waterkanonnen, en wapenstokken. Ook worden demonstranten na schijnprocessen ter dood veroordeeld. Enkelen zijn al geëxecuteerd.
Women Life Freedom
In Iran zijn vrouwen verplicht om in het openbaar een hoofddoek te dragen en hun armen en benen met wijde kleding te bedekken. Deze verplichting maakt inbreuk op het recht op vrijheid van uiting en religie en privacy. De dood van Jina/Mahsa Amini leidde tot de landelijke ‘Woman Life Freedom’-opstand tegen ongelijkheid en wijdverbreide onderdrukking. De Iraanse autoriteiten reageerden met buitensporig geweld, onder meer door scherpe munitie en traangas af te vuren op grotendeels vreedzame demonstranten. Veiligheidstroepen doodden honderden demonstranten, onder wie kinderen. Duizenden mensen liepen ernstige verwondingen op. Uit angst voor arrestatie en andere represailles zochten velen geen medische hulp. Tienduizenden mensen werden willekeurig gearresteerd. Tijdens de opstand en de nasleep ervan hebben inlichtingen- en veiligheidstroepen op grote schaal mensen gemarteld, ook kinderen. In 2019 werd ook al tegen de verplichte hoofddoek geprotesteerd. Vrouwen werden opgeroepen uit protest op woensdagen een witte hoofddoek te dragen.
De rechten van vrouwen
Vrouwen zijn in Iran tweederangsburgers. Ze hebben zeer beperkte rechten bij een echtscheiding en na de scheiding worden kinderen vanaf 7 jaar bij hun vader geplaatst. Vrouwen erven de helft van wat mannen krijgen en ze kunnen niet buiten Iran reizen zonder toestemming van hun man. In de rechtbank is de getuigenis van de vrouw de helft waard in vergelijking met die van een man. Vrouwen kunnen gegeseld worden of de doodstraf krijgen bij overspel. Een man kan zijn vrouw verbieden te werken. Vrouwen mogen niet zingen, tenzij ze dat in een koor doen. De hoofddoek is verplicht voor vrouwen en wie daar tegen protesteert kan daarvoor tot 10 jaar cel krijgen.
De vrije meningsuiting en persvrijheid
De autoriteiten onderdrukken het recht op vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht op grove wijze. Onafhankelijke politieke partijen, mensenrechtengroepen en maatschappelijke organisaties zijn verboden. De media worden gecensureerd, buitenlandse televisiezenders worden verstoord en de staat heeft nagenoeg volledige controle over internet. Facebook, Telegram, Twitter en YouTube zijn geblokkeerd. Honderden mensen zitten gevangen omdat ze vreedzaam voor hun mening uitkwamen. Onder hen zijn onder meer demonstranten, journalisten, mediawerkers, politieke dissidenten, kunstenaars, schrijvers, advocaten en vrouwenrechtenverdedigers. Op de index van persvrijheid in 180 landen van Reporters without Borders bungelt Iran onderaan op plek 178.
De doodstraf
Iran voert nog steeds de doodstraf uit. Het gaat daarbij niet om de ‘meest ernstige misdrijven’ waarvoor volgens internationaal recht een doodvonnis kan worden uitgesproken. De doodstraf kan bijvoorbeeld worden opgelegd voor seks met iemand van hetzelfde geslacht, het vervloeken van de profeet of het drinken van alcohol. Ook kinderen die op het moment dat zij een misdrijf begingen jonger waren dan 18 jaar worden geëxecuteerd. Dit is in strijd met het Kinderrechtenverdrag waarbij Iran partij is. De autoriteiten zetten nu de doodstraf in om de aanhoudende protesten na de dood van Mahsa Amini de kop in te drukken. Recent zijn de demonstranten Majid Reza Rahnavard, Mohsen Shekari, Mohammad Mehdi Karami en Sayed Mohammad Hosseini na een schijnproces geëxecuteerd. Tientallen anderen hangt hetzelfde lot boven het hoofd.
Amnesty’s oproep
Sinds de landelijke protesten van die in december 2017 uitbraken, documenteert Amnesty ernstige mensenrechtenschendingen die door de Iraanse autoriteiten zijn gepleegd. Het gaat om onwettige moorden en gebruik van geweld, massale willekeurige arrestaties, gedwongen verdwijningen, marteling en andere mishandeling. Toen in 2022 de ‘Women Life Freedom’-protesten begonnen, riepen Amnesty-aanhangers de VN op om een onderzoeksmissie op te zetten om de schendingen tegen de demonstranten te onderzoeken. In november 2022 werd aan de oproep van een miljoen mensen, onder wie 250.000 mensen in Iran, gehoor gegeven. Amnesty blijft eisen dat de Iraanse autoriteiten alle veroordelingen en doodvonnissen die verband houden met de protesten onmiddellijk vernietigen. We zullen niet stoppen met het onderzoeken van de misdrijven die zijn gepleegd door de Iraanse autoriteiten tijdens en in de nasleep van de massale demonstraties, en dringen aan op het ter verantwoording roepen van Iraanse functionarissen.