Het gebruik van stroomstootwapens in Nederland

Stroomstootwapens (‘Tasers’) zijn gevaarlijk. Amnesty heeft grote zorgen over het gebruik van stroomstootwapens door politiemensen die belast zijn met dagelijkse reguliere politietaken. Het risico van stroomstootwapens wordt vaak onderschat. En het nut van het gebruik van stroomstootwapens wordt sterk overschat. Het inzetten van dit wapen kan de gezondheid en de levens van mensen wel degelijk in gevaar brengen.

Amnesty’s standpunt

Stroomstootwapens zouden niet in de standaarduitrusting moeten zitten van politie en andere wetshandhavers die belast zijn met dagelijkse reguliere politietaken. Stroomstootwapens zouden alleen gebruikt mogen worden door wetshandhavers die goed en specifiek getraind zijn in het gebruik ervan. Amnesty stelt de volgende voorwaarden aan het gebruik van stroomstootwapens.

• Aan het gebruik van stroomstootwapens moeten strikte eisen worden gesteld vergelijkbaar met die voor vuurwapens. Dat betekent dat het gebruik van stroomstootwapens wettelijk geregeld moet zijn. En dat wetgeving alleen het gebruik toestaat in situaties waar, in overeenstemming met VN-standaarden, sprake is van een levensbedreigende situatie en minder vergaande oplossingen niet mogelijk zijn.
• Een stroomstootwapen mag niet gebruikt worden tegen mensen die wegrennen en op dat moment niemand dreigen te doden of ernstig te verwonden.
• Het gebruik van stroomstootwapens zou verboden moeten worden tegen mensen die al onder controle zijn en op mensen die fysiek kwetsbaar zijn, zoals kinderen, ouderen en zwangere vrouwen.
• Het gebruik van stroomstootwapen in de ‘drive-stun mode’ moet verboden worden, omdat daarbij een aanzienlijk risico bestaat op marteling of andere wrede, onmenselijke en onterende behandeling of bestraffing.
• Er moeten regels zijn om het herhaaldelijk toedienen van stroomstoten te vermijden. Het continu toedienen van stoten moet verboden worden. Stroomstoten mogen maximaal vijf seconden duren.
• Strikt toezicht en deugdelijke evaluatie van het gebruik van stroomstootwapens is vereist. Dit om te garanderen dat het gebruik in overeenstemming is met mensenrechtenstandaarden, wetgeving en uitvoeringsprotocollen. Daarbij moet het gebruik van een stroomstootwapen op mensen met bepaalde medische problemen specifiek worden gemonitord en geëvalueerd.
• Er mogen alleen stroomstootwapens gebruikt worden die elke vorm van gebruik registreren. Dit is vereist voor het uitoefenen van strikt toezicht op en deugdelijke verantwoording over de toepassing van stroomstootwapens.

Stroomstootwapens niet in standaarduitrusting

De ervaring leert dat een stroomstootwapen als standaarduitrusting steeds vaker gebuikt wordt in situaties die niet levensbedreigend zijn. Het wapen is immers gemakkelijk in het gebruik en de risico’s worden onderschat door de agent die tot gebruik besluit. In het Verenigd Koninkrijk was de introductie van het stroomstootwapen bedoeld voor gebruik in levensbedreigende situaties, waarbij ook een vuurwapen gebruikt zou kunnen worden. In de praktijk wordt het wapen echter op grote schaal ingezet bij niet-bedreigende situaties. In een voorbeeld begin dit jaar waar veel commotie om ontstond gebruikte de politie het stroomstootwapen bij een identiteitscontrole bij iemand die slechts passief enige weerstand vertoonde.

Specifieke problemen in Nederland

Het VN-comité tegen Marteling heeft in 2013 bij de Nederlandse regering haar zorg uitgesproken over het voornemen van de inzet van stroomstootwapens in de basispolitiezorg  In het Bekijk ook: Lees het persbericht van de politie over de proef met stroomstootwapens wijst het Comité erop dat dit wapen alleen kan worden gebruikt ‘in zeer beperkte aantal situaties waar sprake is van een reële en onmiddellijke bedreiging van het leven of het risico van ernstige verwondingen, als een substituut voor dodelijke wapens.’

Risico’s

Risico wordt onderschat

Experts en veel politiemensen beweren dat het stroomstootwapen niet schadelijk is en dat de kans dat iemand ermee wordt gedood onwaarschijnlijk is. Er zijn echter Bekijk ook: Lees het nieuwsbericht over onze zorgen bij de invoering van de Taser in relatie met het gebruik van stroomstootwapens. In zeker vijftig gevallen blijkt het gebruik van het stroomstootwapen de directe doodsoorzaak te zijn of een beslissende rol te hebben gespeeld bij iemands overlijden. In veel andere gevallen zouden andere factoren tot de dood hebben geleid, zoals al bestaande gezondheidsproblemen en drugs- of medicijngebruik. Het is echter niet vast te stellen in welke mate het gebruik van het stroomstootwapen deze factoren hebben verergerd en zo in ieder geval bijdroegen aan iemands dood.

Het is niet alleen de risicograad die bepalend zou moeten zijn voor het gebruik van een wapen bij wetshandhaving, maar ook de ernst van het risico. Wat betreft het stroomstootwapen is dit risico het hoogst mogelijke: dat iemand overlijdt. Het nemen van zo’n risico moet beperkt worden tot de meest extreme omstandigheden.

Eind augustus 2017 publiceerde Reuters het onderzoek Shock Tactics na bestudering van ruim duizend zaken van mensen die zijn overleden nadat ze zijn getaserd door politie in de Verenigde Staten.  Los van de vraag in hoeveel zaken een causaal direct verband is tussen het overlijden en het taseren, maakt het onderzoek duidelijk dat het stroomstootwapen risicovol is, met name wanneer het wordt gebruikt tegen mensen met psychische problemen.

Taseren direct op het lichaam

Het gebruik van stroomstootwapens kan leiden tot mishandeling en marteling. Dit geldt met name wanneer het wapen wordt gebruikt in de ‘drive-stun mode’, waarbij het direct op de huid wordt geplaatst om iemand pijn te doen (in tegenstelling tot de ‘dart fire mode’ die is bedoeld om iemand uit te schakelen) of waarbij iemand al is overmeesterd. Deze toepassing, waarbij de Taser direct op het lichaam wordt geplaatst, leidt niet tot tijdelijke spierverlamming maar enkel tot zeer hevige pijnen. De stroomstoten zijn niet te doseren en de reactie van mensen op deze pijnprikkels is onvoorspelbaar en leidt regelmatig juist tot extra verzet. Ook kan in deze modus eenvoudig herhaaldelijk worden getaserd. Al jarenlang documenteert Amnesty bijvoorbeeld gevallen waarbij stroomstootwapens zijn ingezet tegen geboeide mensen of waar meermaals gevuurd werd. Met name de drive-stun mode is vaak gebruikt om iemand te mishandelen.

Taseren in drive-stun mode verbieden

Op 21 juni 2017 publiceerde de politie cijfers over het gebruik van de Taser vanaf de start van de Taser-pilot in de basispolitiezorg op 1 februari. Uit die cijfers blijkt In 13 van de 21 gevallen is de Taser (ook) in stun mode gebruikt. Dergelijk gebruik was niet voorzien en vindt Amnesty ronduit schokkend. Het maakt te meer duidelijk hoe slecht het gebruik van de Taser door de Nederlandse politie op dit moment is gereguleerd. Amnesty vindt dat het gebruik van stroomstootwapens in deze modus verboden moet worden, omdat daarbij een aanzienlijk risico bestaat op marteling of andere wrede, onmenselijke en onterende behandeling of bestraffing.

Onvoldoende getest

Het is een groot probleem dat het stroomstootwapen alleen is getest op gezonde mensen in neutrale situaties zonder stress. Het is onbekend wat de effecten zijn voor mensen met gezondheidsproblemen of voor hen die bepaalde medicijnen of drugs gebruiken. Er is ook een hoog risico bij het herhaaldelijk of voortdurend toebrengen van stroomstoten, het gebruik van het wapen op mensen die al onder bedwang zijn gebracht of het gebruik op kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen, zwangere vrouwen of mensen met fysieke of geestelijke problemen.

Zelfs de producent van stroomstootwapens benadrukt de verhoogde risico’s op ernstige verwondingen of de dood in een groot aantal situaties. Hieronder vallen onder meer het gebruik van het wapen op de borst of het hoofd, bij gebruik op kinderen, ouderen, zwangere vrouwen of mensen met zichtbare ademhalingsproblemen of andere ernstige gezondheidsproblemen, waaronder hartfalen. Dit bevestigt dat stroomstootwapens ernstig gevaar kunnen opleveren. Dat zou voldoende moeten zijn om extreem voorzichtig te zijn wanneer wetshandhavers zulke risico’s mogen nemen.

Medicijngebruik en hartziektes zijn niet zichtbaar

Voorstanders van stroomstootwapens stellen dat het verbod om stroomstootwapens te gebruiken bij zwangere vrouwen, kinderen, ouderen en tegen mensen met zichtbare ademhalingsproblemen, voorkomt dat mensen worden gedood. Het is inderdaad zo dat het risico van het gebruik van stroomstootwapens verkleint kan worden door het voor bepaalde risicogroepen te verbieden. Dit is echter onvoldoende, aangezien er nog veel meer risico’s bestaan, zoals drugs- en medicijngebruik of onzichtbare hartziektes die de kans op overlijden of ernstige verwonding vergroten.

Mensen met psychische problemen

Onderzoek heeft uitgewezen dat het stroomstootwapen vooral gebruikt wordt tegen mensen met psychische problemen of een geestelijke beperking. Zij zijn geen gevaarlijke criminelen en hun levens zouden niet op het spel gezet moeten worden, tenzij hun gedrag in een bepaalde situatie een ernstig risico vormt voor anderen (ook voor de wetshandhaver). Mogelijk zijn zij onder invloed van medicijnen (of zijn ze juist versuft omdat ze hun medicijnen niet hebben ingenomen). Ook kunnen ze emotionele stress voelen, waarvoor de producent van stroomstootwapens waarschuwt: ‘Bij iemand die fysiologische of metabolische problemen heeft, kan een fysiologische of metabolische verandering de dood tot gevolg hebben of hieraan bijdragen’.

Specifieke problemen in Nederland

Arrestatieteams van de Nederlandse politie gebruiken sinds een aantal jaar de Taser. Een arrestatieteam (officiële benaming Arrestatie- en ondersteuningsteam) is een gespecialiseerde eenheid van de politie die wordt ingezet bij levensbedreigende situaties of die levensbedreigend kunnen worden. Bijvoorbeeld bij een gijzeling, een arrestatie van een vuurwapengevaarlijke verdachte of een potentiële zelfmoordenaar. Maar ook voor het beveiligen van personen of objecten en het openen van gebarricadeerde deuren. Medewerkers van een arrestatieteam hebben een zeer specialistische opleiding gehad en beschikken over een specifieke uitrusting, waaronder dus sinds een aantal jaren een stroomstootwapen.

De Nederlandse politie is op 1 februari gestart met een proef met stroomstootwapens in de basispolitiezorg. Amnesty is zeer bezorgd over het gebruik van dit wapen door politiemensen die belast zijn met de dagelijkse politietaken. Amnesty is niet onder alle omstandigheden tegen het gebruik van stroomstootwapens. Stroomstootwapens zouden alleen gebruikt mogen worden door wetshandhavers die goed en specifiek getraind zijn in het gebruik ervan en stroomstootwapens inzetten als laatste redmiddel in een directe levensbedreigende situatie of op het moment dat ze anders een vuurwapen hadden gebruikt.

Nu is het probleem dat de Nederlandse wet- en politieregels het gebruik van vuurwapens toe staat in situaties die niet levensbedreigend zijn, bijvoorbeeld in het geval dat iemand probeert weg te rennen zonder dat hij of zij een onmiddellijk risico vormt voor het leven van anderen. Dit is een Bekijk ook: Lees het persbericht: Amnesty International Urges Stricter Limits on Police Taser Use as U.S. Death Toll Reaches 500 Publication 21 september 2015 . Die bepalen dat het gebruik van een vuurwapen beschouwd moet worden als dodelijk geweld. Volgens het principe van proportionaliteit mogen wetshandhavers alleen levens in gevaar brengen om een ander leven te beschermen of te redden, inclusief zijn of haar eigen leven.

Drempel ligt te laag in Nederland

Tijdens de testfase van het stroomstootwapen door Bekijk ook: Lees Amnesty's inbreng bij het Wetsvoorstel geweldsaanwending opsporingsambtenaar en Wijziging Ambtsinstructie werd het stroomstootwapen ook gebruikt in situaties die niet levensbedreigend waren. Dit was in lijn met de regels voor de toepassing van het wapen tijdens de testfase, waarin het gebruik van stroomstootwapens was toegestaan in elke situatie waarbij iemand probeerde te ontsnappen. Daarbij was het niet vereist om na te gaan of de persoon in kwestie een gevaar vormde. Amnesty is niet bekend met een externe evaluatie of publieke verantwoording over het gebruik na de testfase van Tasers door arrestatieteams.

Het is uiterst belangrijk dat Nederland haar Lees ook: Lees hier Amnesty’s reactie op de voorgestelde herziening van de regels voor politiegeweld (Ambtsinstructie) en politieregels[/reference] wat betreft het gebruik van vuurwapens in lijn brengt met haar verplichtingen onder internationaal recht. Alleen dan kan worden verwacht dat het stroomstootwapen gebruikt zal worden op een wijze waarbij de mensenrechten worden gerespecteerd.

Bekijk de video met uitleg van de politie van proef met taser: