Politie, politiegeweld en mensenrechten

Historisch gezien is de politie een tamelijk recent verschijnsel. Naar voorbeeld van de Franse gendarmerie verscheen het eerste moderne politieapparaat in Engeland rond 1830.

Onder de wetshandhavers (Engels law enforcement officers) vallen politie, gevangenbewaarders en anderen die in opdracht van de overheid controle op naleving van de wet uitvoeren. In een noodtoestand of oorlog kunnen ook militairen als wetshandhavers optreden.

Politie en geweld

Volgens de VN-gedragscode voor wetshandhavers (1979) moeten wetshandhavers zich te allen tijde onthouden van onrechtmatige handelingen, ook als ze daartoe opdracht krijgen. Geweld en vuurwapens mogen slechts worden gebruikt voor zover dat strikt noodzakelijk is. De Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa nam in dezelfde tijd een verklaring over politie aan. Die verklaring schrijft voor dat standrechtelijke executies en marteling onder alle omstandigheden verboden zijn, en dat een politieagent verplicht is elke opdracht daartoe te weigeren.

In de ‘Grondbeginselen betreffende het gebruik van geweld en vuurwapens door wetshandhavers’, in 1990 aanvaard door het VN-congres ter voorkoming van misdaad, staat dat wetshandhavers slechts gebruik mogen maken van vuurwapens als er geen andere middelen meer zijn, en dat elk geval van letsel of dood door het gebruik van geweld onmiddellijk aan superieuren gemeld moet worden.

Politie en mensrechtenschendingen

De politie is sterk vertegenwoordigd onder de schenders van mensenrechten (in veel landen worden politieagenten ook slachtoffer van die schendingen). In westerse landen maken politieagenten zich schuldig aan politiegeweld, waaronder ongerechtvaardigd geweld tegen demonstranten en bij aanhouding, en mishandeling tijdens voorarrest.

Op Turkse politiebureaus zijn grote aantallen gearresteerden gemarteld of mishandeld. In het Mondiale Zuiden is de politie, vaak niet duidelijk te onderscheiden van de veiligheidsdiensten, veelvuldig betrokken bij ernstige schendingen. Doodseskaders in Latijns Amerika en Azië bestaan vaak uit politieagenten die buiten dienstverband, maar soms ook in opdracht van hun superieuren, moorden plegen op criminelen en oppositieleden.

Klachten over de politie

Anderzijds zijn in verscheidene landen politieberoepsgroepen ontstaan die collega’s in eigen land en het buitenland wijzen op de noodzaak tot het volgen van gedragscodes en het zo nodig weigeren van opdrachten die tot schendingen van mensenrechten leiden. In Nederland bestaat er een regeling om mondeling, per mail of per brief een klacht in te dienen. Ook kunnen klagers zich wenden tot de nationale ombudsman of de rechter.

Amnesty bracht in 2006-2007 in het Engels, Spaans, Russisch, Portugees en Arabisch een handboek uit over mensenrechten en politie: Understanding Policing.