Turkije: Onwettig gebruik van geweld door politie tegen demonstranten in maart mogelijk marteling

De Turkse autoriteiten moeten onderzoek doen naar vermeende mensenrechtenschendingen tijdens massaprotesten in maart 2025. Sommige van deze schendingen, begaan door wetshandhavers, kunnen neerkomen op marteling. Dat zegt Amnesty International in een nieuw onderzoek.

“I cannot breathe”: Allegations of torture and other ill-treatment during protests in March beschrijft het politiegeweld tijdens en na de grotendeels vreedzame landelijke protesten die uitbraken na de aanhouding van Ekrem İmamoğlu , de burgemeester van Istanbul en presidentskandidaat van de oppositiepartij Peoples’ Republican Party (CHP), en 91 anderen op 19 maart 2025. 

“We onthullen vernietigend bewijs van onwettig geweld dat wetshandhavers regelmatig gebruiken tegen vreedzame demonstranten in steden in heel Turkije,” zegt Esther Major van Amnesty International. “De autoriteiten zetten traangas, pepperspray, kinetische projectielen en waterkanonnen in tegen mensen die gewoon hun rechten uitoefenden”. 

“De gedocumenteerde schendingen vormen een wrede, onmenselijke of vernederende behandeling en kunnen in sommige gevallen neerkomen op marteling. Deze onwettige gewelddaden moeten onmiddellijk worden onderzocht en de daders moeten worden berecht in een eerlijk proces.” 

Amnesty-onderzoek

Amnesty International heeft 17 demonstranten en verschillende advocaten geïnterviewd en tientallen video’s geverifieerd waarop te zien is hoe demonstranten werden geslagen, geschopt en over de grond gesleept door ordehandhavers, zelfs toen ze uit elkaar gingen, zich niet verzetten of al in bedwang werden gehouden. Onderzoekers hebben ook rechtbankdocumenten, medische consultatierapporten en strafklachten van demonstranten beoordeeld. Deze documenten bevatten details van de beschuldigingen van mishandeling en verwondingen en bevestigen de verhalen van de geïnterviewde personen. 

Waterkannonen en pepperspray

Demonstranten werden door de politie blootgesteld aan waterkanonnen, traangas en kinetische projectielen, vaak van zeer dichtbij en direct gericht op het hoofd en bovenlichaam, wat in strijd is met internationale mensenrechten. Agenten gebruikten pepperspray gericht op het gezicht van mensen, vaak van minder dan een meter afstand, wat brandwonden, pijn en ontstekingen veroorzaakte. 

De waarschuwingen van de politie voorafgaand aan het uiteendrijven van de protesten voldeden niet aan de normen van zowel het nationale als het internationale recht: demonstranten hadden niet genoeg tijd en ruimte om de protesten veilig en vrijwillig te verlaten.  

Verschillende getuigenissen

Op 23 maart werd een man op het Saraçhane-plein in Istanbul in zijn oog geraakt door een kinetisch projectiel. Als gevolg daarvan onderging hij een operatie, maar hij krijgt hetgezichtsvermogen in dat oog misschien nooit meer volledig terug. 

Een 27-jarige studente die op 22 maart meedeed aan een protest in Istanbul vertelde Amnesty International via haar advocaat: “Ik werd zo erg geschopt dat ik niet goed meer kon lopen. Ik bleef maar vallen. Ze sleepten me mee terwijl ik op mijn knieën zat. Ik dacht dat ik dood zou gaan.” 

Een man die op 23 maart bij een demonstratie in Istanbul was, vertelde Amnesty International dat zes of zeven agenten van de oproerpolitie hem schopten en sloegen, ook in zijn gezicht. Sommige van zijn tanden raakten los door het slaan. Volgens de man riepen de oproeragenten beledigende dingen als “ik zal je moeder n**ken, en je zus, hoerenzoon.” 

Bedreigingen met geweld, waaronder seksueel geweld, werden ook door anderen gemeld. Student Eren Üner werd op 24 maart thuis aangehouden en geslagen door de politie in Istanbul, nadat hij berichten op sociale media had gedeeld van politieagenten die opschepten over hun slechte behandeling van demonstranten. Üner beschreef hoe politieagenten die hem vasthielden tegen hem zeiden: “We stoppen je via de achterdeur van de oproerpolitiebus naar binnen, en je lijk komt via de voordeur naar buiten.” Hij vertelde Amnesty International ook: “De hoge officieren zeiden dat ze een wapenstok in me zouden steken en vroegen om een wapenstok van de andere politieagenten. Maar dit gebeurde niet.” 

Patroon van onderdrukking

Gevallen van onnodig gebruik van geweld waren niet geïsoleerd, maar lijken een patroon te weerspiegelen van wetshandhavers die systematisch gericht waren op mensen die vreedzaam protesteerden, langs de kant stonden of zich probeerden te verspreiden.  

“Deze schendingen zijn de meest recente in een flagrant en voortdurend hardhandig optreden tegen vreedzame uitingen van protest,” aldus Esther Major “We doen een beroep op de autoriteiten in Turkije om ervoor te zorgen dat deze schendingen worden onderzocht, de daders worden berecht en dat de slachtoffers schadeloos worden gesteld voor de schade die zij hebben geleden.”