Iran: Schokkend aantal van 853 executies in 2023

Er is dringend internationale actie nodig om de extreme toename van het aantal executies in Iran een halt toe te roepen. In 2023 werden 853 executies voltrokken in het land, het hoogste aantal in 8 jaar. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Amnesty International dat vandaag wordt gepubliceerd.

De Iraanse gevangenissen veranderden in 2023 in massa-executieplekken. Ten minste 481 executies – meer dan de helft van het totale aantal – vonden plaats vanwege drugsgerelateerde misdrijven. Het onderzoek “Don’t Let Them Kill Us”: Iran’s Relentless Execution Crisis since the 2022 Uprising laat zien hoe de Iraanse autoriteiten de doodstraf steeds meer gebruiken om mensen angst aan te jagen en hun machtspositie te versterken na de ‘Woman Life Freedom’-demonstraties van september tot december 2022. In het rapport worden ook zorgen geuit over de buitenproportionele impact van het dodelijke anti-drugsbeleid op arme en gemarginaliseerde gemeenschappen, zoals de Baluchi- en Koerdische minderheidsgroepen.

Hoogste aantal executies sinds 2015

Het aantal executies in 2023 is het hoogste aantal in Iran sinds 2015 en is met 48% toegenomen ten opzichte van 2022, en met 172% ten opzichte van 2021. Ook in 2024 stopt Iran niet met executeren: er vonden tot 20 maart dit jaar al ten minste 95 executies plaats. De executiecijfers die Amnesty International publiceert zijn minimumcijfers en de organisatie gelooft dat de werkelijke aantallen hoger liggen.

‘De doodstraf is onder alle omstandigheden weerzinwekkend’, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International. ‘Maar het toepassen van de doodstraf op massale schaal voor drugsmisdrijven na zeer oneerlijke processen voor Revolutionaire Rechtbanken is krankzinnig machtsmisbruik. Het dodelijke anti-drugsbeleid van Iran draagt bij aan een cyclus van armoede en systematisch onrecht, en verergert discriminatie van gemarginaliseerde gemeenschappen, vooral de onderdrukte Baluchi-minderheid.’

Executiegolf

Het afgelopen jaar werden demonstranten, social mediagebruikers en andere werkelijke of veronderstelde dissidenten geraakt door een ware executiegolf, voor aanklachten als ‘belediging van de profeet’, ‘afvalligheid’ en ook vage aanklachten als ‘vijandschap tegen God’ (moharebeh) en/of corruptie op aarde’ (efsad-e fel arz).

‘Onder de mensen die zijn geëxecuteerd zijn demonstranten, dissidenten en leden van onderdrukte etnische minderheden. De autoriteiten gebruiken de doodstraf als wapen om mensen angst aan te jagen en kritische stemmen het zwijgen op te leggen. Als er geen stevige wereldwijde actie hiertegen komt, blijven de autoriteiten van Iran zich sterk genoeg voelen om nog duizenden mensen te executeren de komende jaren, met complete straffeloosheid.’

Moratorium op executies nodig

‘Onze schokkende bevindingen over de voortdurende aanval op het recht op leven door de Iraanse autoriteiten laten zien dat het noodzakelijk is dat de internationale gemeenschap de Iraanse autoriteiten onder druk zet om een onmiddellijk moratorium (stop) op alle executies in te stellen. Deze week stemt de VN Mensenrechtenraad over het verlengen van het mandaat van de Fact Finding Mission in Iran en de Speciale Rapporteur voor Iran. Het is belangrijk om de Iraanse autoriteiten te laten weten dat hun slechte mensenrechtenreputatie onder kritisch internationaal toezicht blijft, en ervoor te zorgen dat er internationale onafhankelijke onderzoeksprocedures blijven bestaan om bewijs van misdrijven onder internationaal recht te verzamelen en analyseren.’

In 2023 werden 520 (61%) van de uitgevoerde doodstraffen opgelegd door de Revolutionaire Rechtbanken. Deze rechtbanken kunnen rechtspreken over veel verschillende zaken die de autoriteiten beschouwen als misdrijven voor de ‘nationale veiligheid’, zoals drugsgerelateerde misdrijven. Deze rechtbanken zijn niet onafhankelijk en opereren onder invloed van veiligheids- en inlichtingenorganisaties. Ze maken vaak gebruik van ‘bekentenissen’ die na marteling zijn verkregen in zeer oneerlijke processen om mensen te veroordelen.

Enorme toename van drugsgerelateerde executies

De toename van executies in 2023 is voor een groot deel toe te schrijven aan de verontrustende dodelijke verandering van het anti-drugsbeleid van Iran. Dit kwam tot stand na aantreden van Ebrahim Raisi als president en de benoeming van Gholamhossein Eje’i als hoofd van de gerechtelijke macht, beide in 2021.

Amnesty International heeft officiële verklaringen geanalyseerd van hooggeplaatste ambtenaren en juridische autoriteiten die publiekelijk kritiek hadden op de hervormingen uit 2017 van de Anti-Narcotics Law. Deze hervormingen leidden tussen 2018 en 2020 tot een grote afname van drugsgerelateerde executies. Uit de documenten kwam een roep naar voren voor een bredere toepassing van de doodstraf om drugshandel aan te pakken.

Dit heeft sinds 2021 geleid tot een grote stijging van executies. In 2023 vonden er 481 drugsgerelateerde executies plaats, ze vormden 56% van het totale aantal executies. Dit is een toename van 89% ten opzichte van 2022, toen 255 mensen werden geëxecuteerd voor drugsgerelateerde misdrijven, en een toename van 264% ten opzichte van 2021, toen dat 132 mensen waren.

Baluchi minderheid

De Iraanse Baluchi minderheidsgroep maakt ongeveer 5% uit van de Iraanse bevolking, maar 29% (138) van alle drugsgerelateerde executies in 2023 betrof mensen uit deze groep. Dit laat zien dat het anti-drugsbeleid een discriminerend effect heeft op gemarginaliseerde en verarmde gemeenschappen.

De executies voor drugsmisdrijven vonden vaak in het geheim plaats, zonder dat familie of advocaten van de geëxecuteerden vooraf waren ingelicht.

Zonder urgente actie van de internationale gemeenschap zal het aantal executies voor drugsmisdrijven blijven stijgen. Ondertussen wordt er in Iran gewerkt aan nieuwe anti-drugswetgeving waarmee er op nog meer misdrijven de doodstraf zal staan.

Executie als middel van politieke onderdrukking

In de nasleep van de ‘Woman Life Freedom’-protesten in Iran tussen september en december 2022, zetten de Iraanse autoriteiten de doodstraf vaker in als wapen om kritische stemmen het zwijgen op te leggen.

In 2023 werden zes mannen geëxecuteerd in verband met de opstanden in 2022, en een man in verband met de landelijke protesten in Iran in november 2019. Ten minste zeven andere mensen zijn ter dood veroordeeld en kunnen ieder moment geëxecuteerd worden voor hun betrokkenheid bij deze protesten.

De toename van het aantal executies heeft ertoe geleid dat gevangenen in dodencellen in hongerstaking zijn gegaan en publiekelijk hebben opgeroepen om hun executies tegen te houden.

In mei 2023, een paar dagen voor hun executies na zeer oneerlijke rechtszaken, smokkelden de demonstranten Majid Kazemi, Saleh Mirhashemi en Saeed Yaghoubi een briefje de gevangenis uit waarop stond: ‘Laat ze ons alstublieft niet doden.’

Op 28 januari 2024 schreef een andere groep terdoodveroordeelden een open brief waarin ze hun hongerstaking aankondigden. Ze vroegen om hulp om hun levens te redden. ‘Met jouw hulp kunnen deze executies misschien worden gestopt. Op welke manier je ook kunt, wees alstublieft onze stem..’

Executies van mensen die als kind werden gearresteerd

In 2023 was er ook een schokkende stijging van de doodstraf voor minderjarige overtreders. Een jongen van 17 jaar werd geëxecuteerd, net als vier jongeren die ten tijde van hun misdrijven onder de 18 jaar waren.

Hamidreza Azari werd gearresteerd toen hij pas 16 jaar oud was en minder dan zeven maanden later geëxecuteerd. Hij had een zeer oneerlijk proces dat versneld werd uitgevoerd door de autoriteiten. In de lokale media gaven de Iraanse autoriteiten aan dat hij 18 jaar was, om niet verantwoordelijk te zijn voor het schenden van het internationaal recht, dat de doodstraf voor mensen onder de 18 jaar ten tijde van het misdrijf verbiedt.

De autoriteiten hebben de afgelopen maanden een nieuwe richtlijn van het hoofd van justitie op een misleidende manier gepromoot: de richtlijn zou een stap in de richting van ‘een verdere afname’ van doodstraffen zijn voor minderjarige misdadigers. Uit de analyse van Amnesty International blijkt echter dat de richtlijn al bestaande gebreken in het jeugdrecht niet aanpakt en het rechters blijft toestaan om minderjarige overtreders de doodstraf op te leggen na slecht uitgevoerde onderzoeken naar hun volwassenheid.

Amnesty International roept de Iraanse autoriteiten al lang op om artikel 91 van de Islamitische Strafwet aan te passen en de doodstraf onder alle omstandigheden af te schaffen voor misdrijven die zijn gepleegd door kinderen.

Achtergrond

De Iraanse autoriteiten weigeren cijfers omtrent doodvonnissen en executies te verstrekken. Om het aantal executies van 2023 te kunnen bepalen, werkte Amnesty International nauw samen met het Abdorrahman Boroumand Centre, en gebruikte daarbij gegevens uit open bronnen, waaronder rapporten van de staatsmedia, onafhankelijke media en mensenrechtenorganisaties. Ook bekeek Amnesty International de executiedata van Iran Human Rights en Kurdistan Human Rights Network. De executiecijfers die Amnesty International publiceert zijn minimum aantallen en de organisatie gelooft dat de werkelijke aantallen hoger liggen.

Actie

kom in actie tegen doodstraffen in Iran en teken de petitie.