De zaak-Navalny is een soort matroesjka-poppetje
Eind februari is er ophef als blijkt dat Amnesty International de Russische oppositieleider Aleksej Navalny niet meer beschouwt als gewetensgevangene, een term die gereserveerd wordt voor iemand die nooit geweld gebruikt of aangemoedigd heeft.
Het begint allemaal met een tweet van Aaron Maté, een journalist van The Grayzone, een pro-Russisch onderzoeksjournalistiek platform. Op 23 februari plaatst hij op Twitter een mail die hij kreeg van een persvoorlichter van Amnesty: ‘In het licht van nieuwe informatie die recentelijk is opgedoken, is het niet langer mogelijk om Aleksej Navalny te beschouwen als een gewetensgevangene’, staat daarin te lezen. Kort daarna verschijnt het verhaal op de BBC-website, met een verwijzing naar deze tweet. Een voorbeeld van hoe goed Twitter werkt als ingang bij een groot nieuwsmedium.
De ‘nieuwe informatie’ waar de Amnesty-woord-voerder in de mail naar Maté op doelt, wordt snel in verband gebracht met een Twitterdraadje van ene Katya Kazbek, die zichzelf beschrijft als ‘half Russische feminist en lgbt-onderzoeker.’ In haar berichten verwijst ze naar vijftien jaar oude YouTube-filmpjes waarin een jongere Navalny terroristen met kakkerlakken vergelijkt en pistoolbezit lijkt te propageren. [Deze tweets zijn niet meer zichtbaar, red.]
Aric Toler – een belangrijk lid van onderzoeksplatform Bellingcat – weet daarop te melden dat Kazbek een pseudoniem is dat gebruikt wordt door de dochter van een Russische miljonair. Ze woont in een New Yorks appartement van drie miljoen dollar. En het feit dat ze freelance voor de Russische staats-tv columns heeft geschreven, is ook niet goed voor haar geloofwaardigheid.
Op The Grayzone is Bellingcat intussen weer in verband gebracht met een complot om anti-Russische propaganda tegen te gaan. Een door het ‘hacktivisten’-collectief Anonymous gehackt document laat zien dat Bellingcat, de BBC en Reuters samenwerken om tegenwicht te bieden tegen de Russische desinformatiecampagnes.
Het is als een matroesjka-poppetje. De een wordt ontmaskerd als een wolf in schaapskleren, waarop de ontmaskeraar ook weer een wolf in schaapskleren blijkt te zijn. Althans, volgens weer andere wolven in schaapskleren.
Als YouTube een fabeltjesfuik is, dan is een Twitter een Möbiusring. Het ene moment lees je dit, het volgende moment blijkt de wereld weer binnenstebuiten gekeerd. En dit is, als je de westerse rapporten over informatieoorlogvoering mag geloven, precies het doel van de Russische desinformatiecampagnes.
Wat alles extra verwarrend maakt is dat de kritiek op Navalny feitelijk juist is. De filmpjes staan gewoon op zijn eigen YouTube-kanaal. Navalny heeft ze niet weggehaald of zich ervan gedistantieerd. Wel heeft hij zich gedistantieerd van zijn ‘nationalistische periode’.
Op het eerste gezicht lijken Bellingcat en The Grayzone hetzelfde te doen. Filmpjes en foto’s op sociale media opgraven en bewaren. Puzzelstukjes zoeken om misstanden aan te tonen en grotere kwade krachten te ontmaskeren. Toch is er ook een verschil. Iedere puzzel bevat stukjes die op het eerste gezicht niet lijken te kloppen. Een donker stukje in een puzzel van een witte zwaan. Je kunt het omhoog houden en zeggen dat de puzzel fout is. Je kunt ook op zoek gaan naar hoe het vreemde stukje past in het grotere beeld.
In dit geval van een anti-corruptie activist, die grote groepen mensen op de been kan krijgen, die een moordaanslag met een chemisch wapen overleefde en die nu gevangen zit en voor zijn leven vreest.
