De Tweede Kamer nam begin 2020 een wet aan waardoor kinderdagverblijven ongevaccineerde kinderen kunnen weren. Sommige politieke partijen pleiten voor een vaccinatieplicht, om de vaccinatiegraad hoog te houden. Is het recht op gezondheid belangrijker dan het recht op lichamelijke integriteit, onderwijs en de vrijheid van geloof? Door de coronacrisis is dat debat actueler dan ooit. Als er straks een vaccin is, moet dat verplicht worden?
VOOR: Alberto Giubilini
onderzoeker aan het Oxford Uehiro Centre for Practical Ethics van de Universiteit van Oxford en auteur van het boek The Ethics of Vaccination.
Effectief
‘In Italië is de vaccinatieplicht een aantal jaar geleden uitgebreid naar tien vaccins. Je kan een boete krijgen, scholen kunnen kinderen weren. Daardoor is de vaccinatiegraad omhooggegaan [bijvoorbeeld voor mazelen van 87 procent in 2016 naar 94 procent in 2018, red]. Dwang van de staat is dus een effectief middel om te zorgen dat mensen meedoen. Ook in Frankrijk was het verplicht stellen effectief. Overigens vind ik het geen goede maatregel om niet-gevaccineerde kinderen uit te sluiten van scholen en kinderopvang. Dan zijn de kinderen het slachtoffer van het besluit van de ouders. Dat is niet ethisch. En niet zinvol, want ze hebben ook contact met andere kinderen buiten school.’
Morele plicht
‘Vaccineren is naar mijn idee een morele plicht en zou ook een wettelijke plicht moeten zijn. Het gaat om anderen beschermen, en bijdragen aan groepsimmuniteit. Als je kijkt naar wat voor druk het coronavirus op de gezondheidszorg legt, dan zie je dat het nodig is. Lichamelijke integriteit lijkt me in dit geval ondergeschikt. Het is een kwestie van eerlijkheid. Iedereen moet bijdragen. Een voorbeeld: de meeste mensen zijn niet blij dat ze belasting moeten betalen en zouden het niet doen als je ze zelf laat beslissen. Maar dan krijg je een boete of kun je zelfs in de gevangenis belanden. Waarom zou hetzelfde niet moeten gelden voor vaccinatie?’
Vertrouwen winnen
‘Je kunt natuurlijk niet alleen maatregelen opleggen. Je moet ook het publiek betrekken en goede informatie verstrekken. Maar dat sluit elkaar niet uit. Het vertrouwen van mensen winnen is belangrijk, maar een anti-vaxxer overtuigen gaat bijna niet, weet ik uit eigen ervaring.’
Laat zien dat vaccineren werkt
‘De twijfelaars zijn de grootste groep. De beste manier om die te overtuigen, is hun laten zien dat vaccineren in de praktijk werkt. Zo heeft het mazelenvaccin in het Verenigd Koninkrijk naar schatting honderdduizenden doden voorkomen in de laatste decennia. Tegenwoordig gaat er bijna niemand meer dood aan de mazelen in Europa. Maar daardoor zijn mensen wel vergeten dat het geen onschuldige ziekte is.’
TEGEN: Louise Gunning
oud-voorzitter van de Gezondheidsraad en oud-hoogleraar gezondheid en maatschappij aan de Universiteit van Amsterdam.
Contraproductief
‘Verplichten kan contraproductief werken. Ik vind dat de nieuwe wet, waarbij kinderdagverblijven niet-gevaccineerde kinderen kunnen weren, te snel is doorgevoerd. Je kan infectiehaarden creëren, bijvoorbeeld op kinderdagverblijven waar veel niet-gevaccineerde kinderen op zitten. Dat zie je nu al in de Biblebelt en op antroposofische scholen.’
Vertrouwen verliezen
‘Laat me duidelijk zijn: het is heel belangrijk om de vaccinatiegraad hoog te houden. Tot mijn grote vreugde gaat die in Nederland op dit moment weer wat omhoog: bij bof, mazelen en rode hond van 92,2 procent in 2018 naar ongeveer 94 procent in 2019. Het RIVM legt de nadruk op het winnen van vertrouwen van ouders, en niet op verplichten. Dat lijkt mij een goede aanpak. Vaccinatie is het begin van een hele reeks aan beslissingen die ouders moeten nemen. Als mensen het vertrouwen verliezen in instanties zoals het consultatiebureau kan dat niet alleen een negatief effect hebben op de vaccinatiegraad, maar ook op allerlei andere zaken zoals voedsel en veiligheid. Je moet ruimte en tijd creëren om de vragen van mensen te beantwoorden. Uiteindelijk zie je dan dat de meeste ouders een verstandig besluit nemen.’
De Grondwet
‘Vaccineren doen we inderdaad voor het grote goed, het collectief, maar lang geleden hebben we godsdienstvrijheid en het recht op lichamelijke integriteit in de Grondwet vastgelegd. Dat kun je niet zomaar veranderen. Dan duw je een hele groep mensen van je af.’
Laatste redmiddel
‘Ik denk niet dat een toekomstig coronavaccin verplicht gaat worden. Veel mensen zijn bang voor corona, dus ik denk dat heel veel mensen zich zullen laten vaccineren. Er zal vrij snel sprake zijn van groeps-immuniteit als een groot deel van de samenleving is gevaccineerd. Verplichte vaccinatie moet absoluut een laatste redmiddel zijn. Het is meer een issue bij de klassieke vaccinaties, zoals voor mazelen.’
