Kijk hem maar aan

Kunstenaar Tina Farifteh legde B. en zijn reis door ‘asielland’ vast. Ze toont een kille wereld, die eigenlijk niet zoveel over B. vertelt, maar des te meer over ons. ‘B. is onderdeel van onze geschiedenis.’

Pas toen de deur van het vreemdelingendetentiecentrum bij Schiphol dicht ging, besefte B. dat hij in een gevangenis zat. Vlak daarvoor had hij op de luchthaven gezegd dat hij asiel wilde aanvragen, en nu zat hij hier, in een cel. B. begreep het niet: hij was zijn land ontvlucht, vroeg hier om hulp en werd opgesloten. ‘Ik was heel bang en ik huilde’, zegt B. in een videowerk van de Iraans-Nederlandse kunstenaar Tina Farifteh, onderdeel van haar expositie Asiel in het Rijksmuseum. Ieder jaar krijgt een fotograaf in de serie Document Nederland de opdracht om een actueel onderwerp te documenteren. Voor Asiel dook Farifteh in B.’s reis door ‘asielland’, van grensdetentie tot azc, om te zorgen dat ook verhalen zoals die van hem in onze ‘nationale schatkist’ bewaard worden.  

Een mens in al zijn facetten

B. wilde niet herkenbaar in beeld komen. Ook hij ziet namelijk de video’s van mensen die demonstreren tegen de komst van een azc. Hij hoort over de rellen van extreemrechts op het Malieveld. Farifteh zocht naar een manier om B., ondanks die anonimiteit, in al zijn facetten te laten zien. ‘Ik wilde recht doen aan wie hij is als mens.’ Daarom zoomde ze niet uit, om herkenbaarheid te vertroebelen, maar ín. Iedere porie, ieder trekje, iedere rimpeling in zijn gezicht zie je, tot het ongemakkelijk wordt. Zeker als hij dan ook nog eens bespiegelt op termen als ‘gelukszoekers’ of ‘asielshoppen’, of vertelt over mensen die niet naast hem durven te gaan zitten in de trein, en wat een pijn dat doet.  

‘Over mensen als B. gaat het elke dag, op tv, in de kranten, in de politiek’, zegt Farifteh. ‘Kijk hem maar aan. En kijk vooral niet weg van wat we mensen aandoen in de asielprocedure.’ 

Kille wereld

De videoschermen met B. zijn omringd door foto’s van de plekken waar hij rondom de asielprocedure verbleef: het stalen stapelbed in het detentiecentrum op Schiphol, het plastic matrasje, de afgebladderde muren van de keuken in Ter Apel. Beelden van een kille wereld, die eigenlijk niet zo­veel over B. vertellen, maar des te meer over ons. 

Waar Farifteh voornamelijk meta-vragen stelt in eerder werk zoals Kitten of Vluchteling? en The Flood, had ze nu de behoefte om vast te leggen hoe ‘asielland’ in elkaar zit. ‘De feiten zijn zoek in het debat. Politici liegen, media nemen hun uitspraken over, de werkelijkheid raakt uit het zicht. Ik voelde dat ik moet vastleggen hoe het werkt en hoe het voelt voor de mensen die erin zitten. Zodat dit verhaal bewaard kan worden: dat we mensen die om hulp vragen opsluiten, dat we jaren van hun leven afpakken. Ook die lelijke kant van Nederland moeten we in de schatkamer leggen. B. is onderdeel van onze geschiedenis.’  

Er hangt één foto van B. in het Rijksmuseum waarop hij volledig te zien is. Een plaat melkglas schermt het portret af met een dikke mist. Als hij zich ooit veilig genoeg voelt, kan hij zelf besluiten dat de glasplaat weg mag. Dit portret blijft in de collectie. 

‘Uiteindelijk is de grotere vraag voor mij: wat mogen we wel laten zien en wat niet?’ vertelt Farifteh. ‘En willen we wel zien wat de impact is van het systeem dat we hebben opgetuigd op de levens van de mensen die erin vastzitten? Zijn wij werkelijk de slachtoffers, zoals politici ons graag vertellen – of zijn we juist de daders?’