Surveillance bij demonstraties
Demonstreren is een mensenrecht. De overheid heeft de plicht om demonstraties te respecteren, beschermen en faciliteren. Toch zien regeringen demonstreren vaak niet als een mensenrecht, maar als een risico voor de openbare orde. In Nederland grijpen autoriteiten naar surveillance middelen om demonstranten in de gaten te houden. De politie verzamelt gegevens van sociale media, zet cameratoezicht in tijdens demonstraties en klopt bij activisten aan de deur met vragen over hun deelname aan demonstraties. Surveillance kan mensen afschrikken, terwijl demonstraties juist zo belangrijk zijn in een democratie.
Onrechtmatige controles
In 2023 onderzocht Amnesty hoe de Nederlandse politie ID-controles inzet als surveillancemiddel. Daarover publiceerden we het rapport Ongecontroleerde macht. Met onrechtmatige ID-controles verzamelt de politie persoonsgegevens van vreedzame demonstranten in politiesystemen. Deze praktijk schendt het recht op privacy en heeft een chilling effect (afschrikwekkend effect) op het demonstratierecht.
Surveillance kan bovendien een discriminerend effect kan hebben. Getuigenverklaringen van antiracismedemonstranten, transgender en gender non-conforme mensen en mensen die geen verblijfsstatus hebben (of in afwachting zijn van goedkeuring van hun verblijfsaanvraag), laten zien dat zij in de praktijk disproportioneel getroffen worden. Door surveillance kunnen zij moeilijker hun demonstratierecht uitoefenen.
Amnesty’s oproep
Amnesty International roept de Nederlandse overheid op om te stoppen met misbruik van ID-controles voor surveillance van protest. Autoriteiten moeten demonstranten niet zien als risico’s die moeten worden gemonitord of gecontroleerd, maar als mensen die vreedzaam een mensenrecht uitoefenen. De politie moet dat in de eerste plaats faciliteren. Organisatoren en deelnemers aan vreedzame demonstraties moeten niet worden onderworpen aan ID-controles, tenzij er een redelijke verdenking is van een voldoende ernstig strafbaar feit.
Wat kun jij doen?
Roep het kabinet op om het surveilleren van demonstranten te stoppen: teken de petitie.
Update
In december 2022 organiseerde Amnesty een demonstratie voor de ambassade van Iran. De demonstratie verliep rustig en was eigenlijk al afgelopen toen de politie voor de tweede keer langskwam en wilde controleren wie de organisator was. Een Amnesty-medewerker vertelde de politie dat zij dat was. De politie vorderde vervolgens zonder verdere reden haar legitimatiebewijs en maakte een registratie in de politiesystemen. De organisator heeft een klacht ingediend bij de politie en in september 2023 gaf de politiechef haar gelijk: de politie had geen legitimatie mogen vorderen en haar gegevens niet mogen verwerken in de politiesystemen. Dit was een onrechtmatige inbreuk op haar privacy. De politiechef heeft hiervoor excuses aangeboden.
Amnesty heeft al eerder zorgen geuit over de manier waarop de politie in Den Haag zonder motivering legitimatiebewijzen vordert tijdens demonstraties. We zijn daarom blij met het oordeel van de politiechef. Het is hoog tijd dat de politie nu ook echt stopt met het controleren van vreedzame demonstranten.
