Vrijheid van meningsuiting, vereniging en demonstratie

In Saudi-Arabië is het recht om je mening te uiten beperkt. De autoriteiten voerden de onderdrukking van het recht op vrijheid van meningsuiting, vereniging en vreedzame vergadering de afgelopen jaren op. Dat gebeurt onder meer door hard op te treden tegen kritische berichten op sociale media, en door activisten die een mensenrechtenorganisatie proberen op te richten hiervoor te vervolgen.

Sinds 2011 zijn alle publieke bijeenkomsten van activisten verboden. Ook mag niemand demonstreren. Wie dit verbod schendt, wordt opgepakt, vervolgd en tot lange gevangenisstraffen veroordeeld voor aanklachten als ‘mensen ophitsen tegen de autoriteiten’. De Saudische wetgeving maakt het mogelijk om mensen voor dit soort vage ‘vergrijpen’ voor 10 jaar of meer op te sluiten of lijfstraffen op te leggen. Ook voor het oprichten van een mensenrechtenorganisatie of het sturen van een tweet kun je op grond van de wet een forse celstraf krijgen.

Totaal gebrek aan persvrijheid

In 2021 staat Saudi-Arabië op plek 170 van de World Press Freedom Index van Reporters Without Borders. Daarop staan in totaal 180 landen. Ter vergelijking: Nederland neemt de zesde plaats in. Er bestaan in Saudi-Arabië geen onafhankelijke media. Alle kranten en televisiezenders verkondigen wat de regering (lees: het koninklijk huis) hun voorschrijft. De enige plek waar je kritische stemmen kunt tegenkomen is het internet. Maar die stemmen lopen grote risico’s. Zo werd de kritische blogger Raif Badawi in 2015 veroordeeld tot 10 jaar cel, ongeveer 200 duizend euro boete en 1.000 stokslagen. Journalist Jamal Khashoggi was criticus van het Saudische koningshuis en stak zijn mening voor zijn 1,6 miljoen volgers op Twitter niet onder stoelen of banken. Mogelijk was dat een reden waarom hij in 2018 werd vermoord op het Saudisch consulaat in Istanbul.

In 2016 werd journalist Alaa Brinji door het Speciale Strafhof veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf, een boete en een reisverbod van 8 jaar. Hij kreeg deze straf vanwege Twitterberichten. Brinji had opgeroepen tot godsdienstvrijheid en zijn steun betuigd aan de beweging die opkwam voor het recht van vrouwen om auto te rijden. Aanvankelijk was hij aangeklaagd vanwege afvalligheid, waar je in Saudi-Arabië de doodstraf voor kunt krijgen. Later is die aanklacht ingetrokken en werd Brinji veroordeeld vanwege onder meer ‘belediging van de leiders’ en het ‘opruien van de publieke opinie’. Brinji werd in februari 2021 vrijgelaten, nadat hij zijn straf had uitgezeten. Hij heeft nog wel een reisverbod van 8 jaar.

De enorme onderdrukking van de vrije media leidt bij journalisten en bloggers tot grote zelfcensuur. Zo smoort Mohammad bin Salman vrijwel elk kritisch (media)geluid.

Internet

De autoriteiten leggen fikse beperkingen op aan de online beschikbare informatie en diensten. Daartoe gebruiken ze verschillende censuur- en bewakingssystemen. Iedereen die online een afwijkende mening uit, wordt streng gestraft. Kritische websites worden geblokkeerd.

Gebruikers werden gearresteerd vanwege de inhoud van sociale media die ‘gewoonten en tradities’ zou beledigen. De Saudische regering blokkeert websites die volgens de autoriteiten illegale of anti-islamitische content publiceren. Ook kritiek op het koningshuis of het overheidsbeleid zijn uit den boze. Nieuwskanalen die banden hebben met politieke tegenstanders van de kroonprins worden eveneens geblokkeerd. Vanwege de strenge controle en de mogelijke represailles is de online zelfcensuur groot.

Met de anti-cybercrimewet uit 2017 kunnen journalisten, bloggers en anderen opgepakt en berecht worden.

Spyware

Saudi-Arabië gebruikt spyware van het Israëlische surveillancebedrijf NSO Group. Familieleden van de Saudische journalist Jamal Khashoggi waren het doelwit waren van Pegasus-software, voor en na zijn moord in Istanbul op 2 oktober 2018 door Saudische agenten, ondanks herhaalde ontkenningen van de NSO Group. Het Security Lab van Amnesty stelde vast dat Pegasus-spyware al 4 dagen na zijn moord met succes op de telefoon van Khashoggi’s verloofde Hatice Cengiz was geïnstalleerd. Hanan Elatr, toen nog zijn echtgenote, was tussen september 2017 en april 2018 ook herhaaldelijk doelwit van de spyware, evenals zijn zoon Abdullah en andere familieleden in Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

Oneerlijke rechtsgang

De Saudische autoriteiten gebruiken sinds 2011 de antiterrorisme-rechtbank, het Speciale Strafhof (SCC), als wapen om andersdenkenden tot zwijgen te brengen. Dat blijkt uit het in februari 2020 gepubliceerde Amnesty-rapport ‘Muzzling critical voices: Politicized trials before Saudi Arabia’s Specialized Criminal Court’. Dit omstreden strafhof houdt zich bezig met ‘terrorisme’ en heeft meer bevoegdheden dan andere rechtbanken. In de praktijk houdt het zich echter ook bezig met het vervolgen van mensenrechtenverdedigers.

Het hele gerechtelijke proces van het SCC kenmerkt zich door mensenrechtenschendingen, van het weigeren van toegang tot een advocaat en incommunicado-detentie tot veroordelingen die uitsluitend zijn gebaseerd op zogenaamde ‘bekentenissen’ die door marteling zijn verkregen.

Het ondertekenen van een petitie waarin wordt opgeroepen tot hervormingen of een tweet over vrouwenrechten kunnen beschouwd worden als ‘ongehoorzaamheid aan de leider’ of ‘het in twijfel trekken van de integriteit van ambtenaren’. Andere veel voorkomende beschuldigingen zijn het ‘aanzetten tot wanorde door op te roepen tot demonstraties’ en ‘het vormen van een organisatie zonder vergunning’. Al deze activiteiten behoren echter tot het recht op vrijheid van meningsuiting, vergadering en vereniging.

Vrijwel alle critici in Saudi-Arabië, onder wie mensenrechtenactivisten, schrijvers en geestelijken, zitten na veroordeling door het SCC en andere rechtbanken lange gevangenisstraffen uit. Onder hen zijn alle elf oprichters van de Saudische Burger- en Politieke Rechten Vereniging ACPRA. Ook mensenrechtenverdediger Mohammad al-Otaibi, een van de oprichters van de Unie voor Mensenrechten, werd door het SCC veroordeeld. Hij werd ervan beschuldigd dat hij een ​​onafhankelijke mensenrechtenorganisatie wilde oprichten en kreeg 14 jaar gevangenisstraf.

Antiterrorismewet

De antiterrorismewet geeft een erg vage omschrijving van terrorisme, zó vaag dat vrije meningsuiting en het werk van mensenrechtenverdedigers eronder kunnen vallen. ‘Verstoring van de openbare orde’, ‘de nationale eenheid in gevaar brengen’ of ‘de reputatie of het aanzien van het land schaden’ zijn volgens de wet bijvoorbeeld terroristische daden. Er kan 5 tot 10 jaar gevangenisstraf worden opgelegd voor het ‘direct of indirect beledigen’ van de kroonprins of de koning. Volgens een decreet dat in maart 2014 aan de wet werd toegevoegd zijn zelfs het ‘oproepen tot deelname aan protesten of groepspetities’ en ‘het deelnemen aan conferenties die gericht zijn op de veiligheid van het land’ mogelijk terroristische daden. Voor gelijksoortige vergrijpen werden eerder al vreedzame mensenrechtenverdedigers veroordeeld. Onder de antiterrorismewet kunnen ze nog hogere gevangenisstraffen krijgen dan eerst, en zelfs de doodstraf.

Een verdere aanpassing van de antiterrorismewet in 2017 geeft de minister van Binnenlandse Zaken, die volgens Saudische mensenrechtenorganisaties verantwoordelijk is voor veel schendingen van de mensenrechten, vergaande bevoegdheden. Hij kan zonder tussenkomst van een rechter bevelen tot opsporing, arrestatie en detentie van verdachten. Een verdachte mag daarbij 90 dagen zonder contact met de buitenwereld worden vastgehouden. Dat betekent bijvoorbeeld dat tijdens de verhoren geen advocaat wordt toegelaten. En terrorismeverdachten kunnen een half jaar tot een jaar zonder aanklacht of proces worden vastgehouden, zonder dat zij hiertegen in beroep kunnen gaan. Het Speciale Strafhof kan deze periode oneindig verlengen. Al deze maatregelen vergroten de kans op marteling in de gevangenis.

Iedereen twittert

Twitter is ongekend populair in Saudi-Arabië. Het land heeft per hoofd van de bevolking verreweg de meeste twitteraars ter wereld. De autoriteiten hebben de toegang tot Twitter niet geblokkeerd, mogelijk omdat het een middel is om mensen in de gaten te houden. Bovendien gebruiken de autoriteiten sociale media zelf volop om het leiderschap van de koning en van kroonprins Mohammed bin Salman, de feitelijke machthebber, op te hemelen. Via Twitter vallen door de overheid gestuurde trollen ook mensen aan die zich op sociale media kritisch over de regering uitlaten. Verschillende personen zijn de afgelopen jaren veroordeeld voor het delen van kritische tweets.