Het probleem
Sinds de nationaal-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) in 2015 overtuigend de presidents- en parlementsverkiezingen won, krijgt de Poolse regering met nieuwe wetsvoorstellen steeds meer macht in handen. Doordat de PiS zowel in het parlement als in de Senaat de absolute meerderheid heeft en de president ook tot deze partij hoort, is de regering in staat om vergaande hervormingen door te voeren. Door deze hervormingen wordt de onafhankelijke rechtspraak aangetast, de vrije meningsuiting aan banden gelegd en de rechtsstaat uitgehold.
- De politieke druk op rechters en rechtbanken neemt toe. Door de pensioenleeftijd voor rechters te verlagen, konden veel van hen vervangen worden door regeringsgezinde rechters. Rechters die zich inzetten om de onafhankelijke rechtspraak te beschermen tegen inmenging van de regering, worden disciplinair gestraft en kunnen hun baan verliezen. De grenzen tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, die zo belangrijk zijn voor een rechtsstaat, worden hierdoor overschreden.
- Door aanscherping van de abortuswet mogen vrouwen nu ook geen abortus meer ondergaan als de ongeboren baby ernstige afwijkingen heeft, wat in 96 procent van de gevallen de reden voor een ingreep is. Toen mensen hier vreedzaam tegen protesteerden, trad de politie met buitensporig veel geweld op.
- De autoriteiten dreigen activisten gevangen te zetten omdat ze solidair zijn met lhbti’ers (lesbiennes, homo- en biseksuelen, transgender en intersekse personen).
- Een draconische anti-terrorismewet geeft ongebreidelde macht aan de binnenlandse veiligheidsdiensten. In combinatie met andere wetgeving op het gebied van de politie en het strafprocesrecht, maakt de wet de weg vrij voor schendingen van de rechten op vrijheid, privacy, een eerlijk proces, vrije meningsuiting, vergadering en non-discriminatie.
Recente ontwikkelingen
- Op 12 oktober 2021 bekrachtigde de regering van Polen de uitspraak van het Poolse Constitutioneel Hof waarin het Poolse recht boven de wetgeving van de Europese Unie wordt gesteld. In het geval dat artikelen uit EU-verdragen en uitspraken van EU-rechtbanken in strijd zijn met de Poolse grondwet krijgt nu de Poolse wet voorrang. Met de bekrachtiging van het oordeel van het Poolse Hof negeert Polen een van de belangrijkste principes van de EU: dat het Europese recht boven nationale wetgeving staat.
- In maart 2021 oordeelde het Europees Hof van Justitie dat de Poolse regels voor de benoeming van rechters in het Hooggerechtshof in strijd is met EU-wetgeving. De uitspraak richt zich met name op de Raad voor de Rechtsspraak die rechters benoemt. Omdat in de raad alleen regeringsgetrouwe mensen werken, krijgt de regeringspartij PiS steeds meer grip op de rechterlijke macht.
- De Europese Commissie startte in 2020 voor de vierde keer een inbreukprocedure tegen Polen vanwege de aantasting van de onafhankelijkheid van de rechtspraak. De aanleiding voor deze procedure is een nieuwe regeling voor het straffen van kritische Poolse rechters. Daardoor krijgt de politiek meer invloed op de rechtspraak.
- Eerder, in 2017, startte de Europese Commissie (EC) een zogeheten artikel 7-procedure tegen Polen. Daarmee kan ze een lidstaat aanpakken die voortdurend de rechtsstaat schendt. De procedure verloopt traag, omdat alle EU-lidstaten ermee moeten instemmen, iets wat Hongarije weigert te doen.
