Thuis de gevaarlijkste plek voor vrouwen tijdens lockdown in Zuidelijk Afrika

Tijdens de corona-lockdown die in het voorjaar van 2020 ook in landen in Zuidelijk Afrika werd ingesteld, veranderden sommige thuishavens daar in gevaarlijke plekken voor vrouwen en meisjes. Zij zaten thuis met gewelddadige familieleden en konden door de lockdown nergens naartoe om het gevaar te melden, zo blijkt uit een nieuwe briefing van Amnesty International.

Het aantal meldingen van huiselijk of seksueel geweld tegen vrouwen nam in de lockdown-periode schrikbarend toe in Madagaskar, Mozambique, Zuid-Afrika, Zambia en Zimbabwe. Uit de briefing ‘Treated like furniture: Gender-based violence and COVID-19 response in Southern Africa’ blijkt dat de coronapandemie als een katalysator werkt voor gendergerelateerd geweld in de regio.

‘De lockdown-maatregelen zorgden ervoor dat vrouwen niet konden ontsnappen aan hun gewelddadige partner of hun huis konden verlaten om bescherming te zoeken’, zegt Deprose Muchena, directeur van Amnesty International voor Oost- en Zuidelijk Afrika.

‘In heel Zuidelijk Afrika hadden vrouwen die het slachtoffer waren van huiselijk geweld moeite om hulp te zoeken, omdat de organisaties die vrouwen bescherming en steun bieden niet werden gezien als een essentiële dienst. Door de strikte mobiliteitsbeperkingen zagen vele vrouwen zich genoodzaakt af te zien van aangifte.’

Verkrachting, mishandeling en moord

In de eerste week van de lockdown meldde de Zuid-Afrikaanse politie 2.300 oproepen voor hulp in verband met gendergerelateerd geweld. Halverwege juni 2020 waren 21 vrouwen en kinderen vermoord door een bekende of een familielid. Een kenmerkend geval was de brute moord op de hoogzwangere 28-jarige Tshegofatso Pule, die op 4 juni 2020 als vermist werd opgegeven en vier dagen later dood werd gevonden in Johannesburg, hangend aan een boom met meerdere steekwonden. Ze was acht maanden zwanger.

In Mozambique kregen maatschappelijke organisaties ongewoon veel meldingen van huiselijk geweld na het begin van de noodtoestand in maart 2020. In één geval doodde een man zijn vrouw en vervolgens zichzelf in het district Matola in de provincie Maputo. Ook kwamen er gruwelijke details naar buiten over de overval, verkrachting en moord op een medewerker van het Maputo Central Hospital op 31 mei 2020. Ze was ’s avonds laat op weg naar huis, veel later dan normaal vanwege de schaarste aan openbaar vervoer tijdens de noodtoestand.

Met geweld uit huis

In Zimbabwe registreerde een organisatie die bescherming biedt aan vrouwelijke slachtoffers van huiselijk geweld 764 gevallen van gendergerelateerd geweld in de eerste elf dagen van de nationale lockdown. Op 13 juni 2020 waren dat er 2.768. Een Zimbabwaanse vrouw, Maria (niet haar echte naam), werd door haar man met geweld uit huis gegooid nadat hij zijn minnares had laten intrekken tijdens de lockdown.

Zambia was het enige land dat volgens officiële politiestatistieken een lichte afname van gendergerelateerd geweld laat zien tijdens de nationale lockdown in vergelijking met dezelfde periode in 2019. Het land registreerde een daling van 10 procent in het eerste kwartaal van 2020, wat mogelijk een weerspiegeling is van het feit dat vrouwen niet in staat waren om hulp in te roepen. Een maatschappelijke organisatie, Young Women’s Christian Association, registreerde namelijk wel een toename van gevallen van seksueel geweld in het eerste kwartaal van 2020.

‘Man slaat vrouw als ‘ie van haar houdt’

Schadelijke genderstereotyperingen die zijn ingebed in sociale en culturele normen hebben die toename van geweld tegen vrouwen en meisjes verder aangewakkerd. Zoals een activist in Mozambique zei: ‘Meisjes wordt geleerd dat mannen hun vrouw alleen slaan als ze van haar houden.’

Uit de briefing blijkt dat vrouwen die geweld en misbruik durven te melden, door de omgeving worden afgewezen, omdat ze zich niet aan de heersende genderrollen houden – en als ze zich wel uitspreken, worden hun klachten door de autoriteiten niet serieus genomen.

Belemmeringen voor gerechtigheid

Veel slachtoffers van gendergerelateerd geweld in de regio ervaren altijd al belemmeringen om gerechtigheid te zoeken. Ze wantrouwen het strafrechtsysteem en lopen het risico op zogenaamde ‘secundaire trauma’s’ die slachtoffers en overlevenden vaak ervaren als ze van de autoriteiten niet de hulp krijgen die nodig. Deze problemen werden groter tijdens de coronapandemie.

Volgens maatschappelijke organisaties negeerden politieagenten in sommige gevallen beschuldigingen over gendergerelateerd geweld omdat ze deze zagen als ‘familiezaken’ en niet als misdrijven. Het heersende stigma rond seksueel geweld werd ook genoemd als een factor die bijdraagt aan onderrapportage.

Thuis de gevaarlijkste plek

‘Het is schokkend dat voor veel vrouwen en meisjes in Zuidelijk Afrika de gevaarlijkste plek om te verblijven tijdens de coronapandemie de eigen thuishaard is’, zegt Deprose Muchena. ‘Dit is eenvoudigweg niet goed te praten. De leiders van de Southern African Development Community (SADC) moeten ervoor zorgen dat het vookomen en beschermen van vrouwen tegen gendergerelateerd en huiselijk geweld een integraal onderdeel gaat worden van nationale reacties op pandemieën en andere noodsituaties.’

‘Staten moeten ervoor zorgen dat vrouwen en meisjes toegang blijven hebben tot politiebescherming en justitie, maar ook tot opvangcentra en andere ondersteunende diensten om te ontsnappen aan de plaag van gendergerelateerd geweld.’

Lees hier de briefing: ‘Treated like furniture: Gender-based violence and COVID-19 response in Southern Africa’