Polen onderdrukt recht om te demonstreren
In het vandaag verschenen Amnesty-rapport ‘The Power of “the street”: Protecting the right to peaceful protest in Poland’ is gedocumenteerd hoe in Polen het recht op vreedzaam protest wordt onderdrukt door repressieve wetgeving, hardhandig politieoptreden, intimidatie en vervolging.
Ondanks de toenemende onderdrukking van vreedzame protesten laten Poolse burgers er zich niet van weerhouden om de straat op te gaan en te demonstreren tegen het inperken van hun rechten en de uitholling van de rechtsstaat. Sinds 2016 protesteren tienduizenden burgers tegen onderdrukkende wetten die de rechten van vrouwen inperken en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ondermijnen. Telkens weer krijgen de demonstranten te maken met hard optreden van de politie. Honderden werden opgepakt en wachten op hun proces.
Nieuwe wet op vergadering
In april 2017 werd een aanpassing van de Wet op vergadering van kracht, waardoor het verboden werd om tegendemonstraties te houden in het centrum van Warschau als daar pro-regeringsbijeenkomsten plaatsvinden. Bij de rechtbank in het centrum van de stad werden 632 zaken aangemeld tegen demonstranten die tegen het regeringsbeleid protesteerden, omdat zij de nieuwe wet hadden overtreden.
Vaak geven de autoriteiten voorrang aan nationalistische of pro-regeringsbijeenkomsten. Dit blijkt uit de wijze waarop demonstranten worden behandeld: gewelddadig optreden van ultrarechtse of nationalistische groeperingen tegen demonstranten die tegen het regeringsbeleid protesteren, wordt door de politie oogluikend toegestaan. De politie treedt echter hardhandig op tegen vreedzame demonstranten. De wet en de autoriteiten geven ook voorrang aan zogeheten ‘cyclische demonstraties’, dat wil zeggen demonstraties die door dezelfde mensen op dezelfde locaties meerdere keren per jaar worden georganiseerd. Tussen april 2017 en maart 2018 verbood de gouverneur van de provincie Mazovië 36 bijeenkomsten in Warschau, omdat cyclische, pro-regeringsdemonstraties voorrang kregen.
Ruime bevoegdheden politie
Politieagenten en andere wetshandhavers hebben na wijziging van de Politiewet in 2016 meer bevoegdheden gekregen. Zo mogen wetshandhavers in het geheim toezicht houden op mensen, ook als er geen sprake is van een strafrechtelijk onderzoek. De ruimere bevoegdheden stellen de politie in staat om toezicht te houden op vreedzame demonstranten. In de wet zijn onvoldoende bepalingen opgenomen die misbruik van de bevoegdheden moeten voorkomen.
Twee activisten vernamen na massale demonstraties in juli 2017 via de media dat ze zeker zes dagen door de politie in de gaten waren gehouden. Ze wilden een klacht indienen, maar de aanklager verwierp deze met als argument dat de politie de wet niet had overtreden en dat het voorkomen van ‘provocatie’ het enige doel van de surveillance was.
Buitensporig politiegeweld
De 60-jarige Julia vertelde een Amnesty-medewerker over het buitensporige geweld waarmee de politie demonstranten uiteenjaagt. ‘Het voelde als een operatie tegen zware criminelen. Ik zag een politieagent inslaan op iemand die op de stoep lag en wilde tussenbeide komen en dat is het laatste wat ik mij herinner. Ik viel flauw en toen ik weer bijkwam, lag ik in een plas water. Iemand zat bovenop me en ik hoorde mensen schreeuwen “Laat haar met rust!”. Toen verloor ik weer mijn bewustzijn. Daarna werd ik door drie jonge vrouwen meegenomen, die me vertelden dat ik door twee agenten op mijn hoofd was geslagen.’ Julia’s verwondingen vielen mee, maar toch wilde ze een klacht tegen de politie indienen. De aanklager verwierp haar klacht wegens gebrek aan bewijs.
Aantasting onafhankelijke rechtspraak
De Poolse rechtbanken verdedigen het recht op vrijheid van vreedzame demonstratie en op vrijheid van meningsuiting. Hierin kan verandering komen door hervormingen van de rechterlijke macht die in 2017 werden doorgevoerd.
In juli 2017 tekende de president een wetsvoorstel dat de minister van Justitie de mogelijkheid geeft om presidenten en vice-presidenten van rechtbanken te ontslaan en te benoemen. De eerste zes maanden nadat de wet in augustus 2017 in werking trad, verving de minister ten minste 130 – zo’n 18 procent – presidenten en vice-presidenten van rechtbanken. Door de nieuwe bepalingen kunnen rechters onder politieke druk komen te staan en is de onafhankelijkheid van de rechtspraak aangetast. Dit kan grote gevolgen hebben voor de bescherming van mensenrechtenverdedigers.
Politieke druk op rechters
Rechter Dominik Czeszkiewicz oordeelde dat enkele activisten niet schuldig waren aan het verstoren van de openbare orde. Hooggeplaatste politici van de regeringspartij hadden het daarna op de rechter gemunt. Er werd een disciplinaire procedure tegen hem gestart, die later weer werd stopgezet. Dit soort maatregelen tonen aan dat rechters kwetsbaar zijn wanneer ze anders oordelen dan de machthebbers zouden willen. Czeszkiewicz: ‘Het is onder deze omstandigheden erg moeilijk werken. Ik kan niet tegen het hele systeem vechten. Ik weet niet wanneer, waar en van wie ik een stomp zal krijgen.’
Amnesty International roept de Poolse autoriteiten op om protesteren niet te criminaliseren, de buitensporige beperkingen op de vrijheid van demonstratie en vrije meningsuiting op te heffen en de onafhankelijkheid van de rechtspraak te garanderen.
