Nieuw Amnesty-rapport: journalisten en onafhankelijke waarnemers die in Rusland berichten over protesten wordt het zwijgen opgelegd

De Russische autoriteiten ontwikkelden een geavanceerd systeem voor het opleggen van beperkingen en ernstige represailles om berichtgeving door journalisten en onafhankelijke waarnemers over protesten de kop in te drukken.

De beperkingen namen toe sinds de hernieuwde agressie en aanvallen door Rusland tegen Oekraïne eerder dit jaar. De ongebreidelde onderdrukking van de anti-oorlogsbeweging sluit publiek protest en het delen van informatie daarover vrijwel uit. Dat staat in een nieuw rapport van Amnesty International.

Arrestaties, boetes en geweld bij protesten

Het rapport Russia: “You will be arrested anyway”: Reprisals against Monitors and Media Workers Reporting from Protests documenteert tientallen gevallen van het onwettig belemmeren van het werk van journalisten en waarnemers tijdens openbare protesten, waaronder willekeurige arrestaties, gebruik van geweld, aanhoudingen en zware boetes.

‘We kunnen zien dat de Russische autoriteiten vastbesloten zijn om niet alleen elk protest, hoe vreedzaam ook, te voorkomen en zwaar te bestraffen, maar ook willen dat mensen zo min mogelijk worden geïnformeerd’, zegt Natalia Prilutskaya van Amnesty International.

‘Sinds Vladimir Poetin in 2000 president werd, hebben de Russische autoriteiten het recht op vreedzaam protest geleidelijk beperkt, en degenen die dit recht proberen uit te oefenen worden steeds vaker gestraft. Rusland is daardoor een vrijwel protestvrije zone geworden. In februari 2022 gingen tienduizenden mensen de straat op uit protest tegen de Russische invasie van Oekraïne, ondanks het vooruitzicht dat zij buitensporige boetes en gevangenisstraffen konden krijgen. De autoriteiten reageerden door de deelnemers de zwaarst mogelijke straffen op te leggen. De politie gebruikte veel geweld tegen mediamedewerkers en waarnemers die de protesten observeerden en er onafhankelijk over rapporteerden’, zegt Prilutskaya.

‘De autoriteiten hanteerden een jaar eerder dezelfde aanpak bij protesten ter ondersteuning van de onterecht gevangengenomen oppositieleider Aleksei Navalny. Door het publiek onwetend te laten over protesten en het toezicht op de protesten te belemmeren, probeert het Kremlin elke publieke uiting van onvrede uit te roeien.’

Onafhankelijke media die kritisch berichten over anti-oorlogsprotesten

De afgelopen jaren hebben de Russische autoriteiten een wetgevend systeem opgezet dat de vrijheid van meningsuiting beperkt en de risico’s op represailles vergroot voor waarnemers, journalisten en andere mediawerkers die verslag doen van openbare bijeenkomsten. De wet vereist dat journalisten bij protesten ‘duidelijk zichtbare insignes van een vertegenwoordiger van de massamedia’ dragen.

De politie stelt echter steeds vaker extra eisen, zoals het bezit van ‘redactionele opdrachten’ of paspoorten van mediawerkers die openbare bijeenkomsten bijwonen. De autoriteiten hebben mediawerkers gewaarschuwd voor ‘deelname’ aan toekomstige protesten en hebben journalisten willekeurig gearresteerd voor, tijdens en na bijeenkomsten waarvan ze verslag deden. In veel gevallen werden arrestaties uitgevoerd met buitensporig veel en onwettig geweld, wat neerkwam op marteling en andere vormen van mishandeling.

‘Naast strenge wettelijke beperkingen op de vrijheid van de media die de staat al oplegde, treedt de politie steeds vaker willekeurig op om te voorkomen dat journalisten en andere mediawerkers het publiek over de protesten informeren’, zegt Prilutskaya.

‘Deelname aan een ongeoorloofde openbare bijeenkomst’

Volgens de onafhankelijke vakbond van journalisten en mediawerkers (die in september 2022 door een gerechtelijk bevel werd gesloten) werden binnen een week ten minste zestien verslaggevers gearresteerd nadat op 23 januari 2021 massale protesten uitbraken tegen het gevangenzetten van Aleksei Navalny. Zeven leden van het Comité tegen Marteling, een prominente Russische mensenrechtenorganisatie, werden willekeurig gearresteerd, in sommige gevallen met geweld, terwijl ze de protesten volgden. In veel van deze en andere gevallen stonden mediawerkers en waarnemers van protesten terecht wegens ‘deelname aan een ongeoorloofde openbare bijeenkomst’ en kregen ze boetes of werden ze veroordeeld tot 10 dagen administratieve detentie of langer.

Nieuwe wet om vrije meningsuiting verder in te perken

Represailles tegen publieke toezichthouders en mediawerkers escaleerden verder na de grootschalige invasie van Oekraïne. Op 4 maart 2022 is een nieuwe wet aangenomen die het recht op vrijheid van meningsuiting verder inperkt. Op het moment van schrijven waren de autoriteiten een strafrechtelijke procedure begonnen tegen ten minste negen journalisten en bloggers op grond van het toen ingevoerde misdrijf ‘verspreiden van valse informatie over de Russische strijdkrachten’ (artikel 207.3 van het Wetboek van Strafrecht). Sommige mediakanalen en journalisten zijn ook bestraft op grond van een ander nieuw ‘misdrijf’, namelijk het ‘in diskrediet brengen’ van de Russische strijdkrachten die in het buitenland zijn ingezet (artikel 20.3.3 van het Wetboek van Administratieve Overtredingen), nadat ze informatie over de oorlog in Oekraïne hadden gedeeld.

Met de nieuwe wetgeving wordt een bericht dat zich tegen de oorlog richt een mogelijke reden voor vervolging. In juni en juli 2022 kregen Vechernie Vedomosti, een onafhankelijk mediakanaal in Jekaterinenburg, en zijn uitgever Guzel Aitukova een boete van ruim 7.000 euro voor de publicatie van een gedeeltelijk vervaagde foto van anti-oorlogsstickers en andere afbeeldingen waarmee het afkeuren van de invasie werd uitgedrukt. In twee andere gevallen waren verschillende leden van de nieuwsteams van Dovod, een onafhankelijk online mediakanaal in Vladimir, en Pskovskaya Guberniya, een krant in Pskov, het doelwit vanwege hun berichtgeving over anti-oorlogsprotesten.

Mediakanalen gesloten

Op 5 maart 2022 doorzocht de politie de huizen van Dovods hoofdredacteur Kirill Ishutin en drie andere journalisten, onder wie de 17-jarige Evgeny Sautin. Zij zouden mogelijk getuigen zijn in een strafrechtelijk onderzoek naar ‘vandalisme’ in verband met anti-oorlogsgraffiti op een lokale brug, waar Dovod als eerste melding van maakte. Op dezelfde dag drongen politieagenten en leden van de speciale oproerpolitie het kantoor van Pskovskaya Gubernia binnen. Ze voerden er huiszoekingen uit en namen computers, telefoons en andere apparatuur in beslag, als onderdeel van een administratieve zaak in verband met het ‘misdrijf’ van het ‘in diskrediet brengen’ van de Russische strijdkrachten die in het buitenland waren ingezet. Dat gebeurde een dag nadat dit vergrijp in de wet was opgenomen. Volgens een anonieme klacht zou de krant in haar e-mailnieuwsbrief hebben opgeroepen tot massale protesten. De volgende dag kondigde Pskovskaya Gubernia aan dat het het werk tot nader order had moeten opschorten.

De meedogenloze aanvallen op de vrije pers die verslag doet van de Russische invasie van Oekraïne en op de activiteiten van de anti-oorlogsbeweging leidden ertoe dat honderden journalisten Rusland hebben verlaten. Onder meer de onafhankelijke tv-zender TV Rain en de krant Novaya Gazeta moesten hun werk staken. Radiostation Ekho Moskvy, dat diende als platform voor enkele van de meest kritische stemmen in Rusland, werd door de autoriteiten gesloten. Deze media moesten nieuwe manieren zoeken om het Russische publiek te informeren.

Behoefte aan verandering en sterker toezicht internationale gemeenschap

Er moet onmiddellijk een einde komen aan de afschrikwekkende praktijken tegen vreedzame demonstranten, verslaggevers en onafhankelijke waarnemers. De onderdrukkende Russische wetten die de vrijheid van meningsuiting beperken, moeten worden afgeschaft.

‘Zolang de Russische regering in staat is om de rechten en vrijheden in het land te smoren, zullen de verschrikkelijke misstanden doorgaan, inclusief het misdrijf van agressie tegen Oekraïne’, zegt Natalia Prilutskaya. ‘Strikte en effectieve duidelijkheid van de internationale gemeenschap is vereist. In donkere tijden als deze is het van het grootste belang om het onder vuur liggende Russische maatschappelijk middenveld en de onafhankelijke media te helpen die misstanden in het land monitoren en erover rapporteren.’