Griekenland: verschillen in verslagen van overlevenden en kustwacht over schipbreuk Pylos onderstrepen noodzaak tot grondig onderzoek

Er zijn sterk uiteenlopende verslagen van overlevenden en van Griekse autoriteiten over de omstandigheden van de dodelijke schipbreuk in Pylos. Dit onderstreept volgens Amnesty International en Human Rights Watch de dringende noodzaak van een effectief, onafhankelijk en onpartijdig onderzoek.

Het vissersschip Adriana, met aan boord naar schatting 750 mensen, zonk op 14 juni 2023 voor de kust van de Griekse plaats Pylos. In de nasleep suggereren verslagen van verschillende van de 104 overlevenden dat het schip werd gesleept door een boot van de Griekse kustwacht. De Griekse autoriteiten ontkennen deze beweringen ten stelligste.

‘Bewijs is me afgenomen’

De eerste bevindingen bevestigen de zorgen die door verschillende andere gerenommeerde bronnen zijn geuit over gebeurtenissen tijdens de schipbreuk. Overlevenden die Amnesty International en Human Rights Watch spraken, verklaarden consequent dat het schip van de Griekse kustwacht, dat ter plaatse was, een touw aan de Adriana vastmaakte en het schip begon te slepen. Daardoor begon het te zwiepen waarna het schip kapseisde. De overlevenden zeiden ook consequent dat passagiers vroegen om gered te worden. Ook vertelden ze dat ze getuige waren van anderen op de boot die per satelliettelefoon om redding smeekten in de uren voordat hun boot kapseisde.

Verschillende overlevenden vertelden dat de autoriteiten hun telefoons na de schipbreuk in beslag namen. Ze kregen daar geen bewijs van en er werd ook niet gezegd hoe ze hun eigendommen konden terughalen. Nabil, een overlevende van Syrische afkomst: ‘Het is niet alleen het bewijs van het wrak dat me is afgenomen, het zijn ook mijn herinneringen aan de vrienden die ik verloor, aan mijn leven dat van me is afgenomen.’

‘Onderhandelingen’

Tijdens een ontmoeting met Amnesty International en Human Rights Watch zeiden hoge functionarissen van de Griekse kustwacht dat mensen op de boot alleen om voedsel en water vroegen en dat het hun intentie was om door te varen naar Italië. Ze zeiden dat de bemanning van het schip van de kustwacht dicht bij de Adriana kwam en touwen gebruikte om de boot te benaderen om te beoordelen of passagiers hulp wilden, maar dat de opvarenden na de eerste ‘onderhandelingen’ het touw teruggooiden en de boot zijn reis vervolgde.

Verschillende versies van gebeurtenissen

‘De verschillen tussen wat de overlevenden van de schipbreuk in Pylos vertellen en de versie van de gebeurtenissen door de autoriteiten zijn buitengewoon zorgwekkend’, zegt Judith Sunderland van Human Rights Watch. ‘De Griekse autoriteiten moeten, met steun en toezicht van de internationale gemeenschap, ervoor zorgen dat er een transparant onderzoek komt om de overlevenden en families van de slachtoffers de waarheid te vertellen en gerechtigheid te bieden, en de verantwoordelijken ter verantwoording roepen.’

Een delegatie van Amnesty International en Human Rights Watch bezocht Griekenland tussen 4 en 13 juli 2023. Dit in het kader van een lopend onderzoek naar de omstandigheden van de schipbreuk. Ze interviewden negentien overlevenden van de schipbreuk, vier familieleden van de vermisten en niet-gouvernementele organisaties, VN- en internationale organisaties, en vertegenwoordigers van de Griekse kustwacht en de Griekse politie.

De Griekse autoriteiten hebben twee strafrechtelijke onderzoeken geopend, een gericht tegen de vermeende smokkelaars en een ander naar het optreden van de kustwacht. Het is van vitaal belang dat deze onderzoeken voldoen aan de internationale mensenrechtennormen van onpartijdigheid, onafhankelijkheid en doeltreffendheid.

Toezicht op onderzoek nodig

Om de geloofwaardigheid van gerechtelijke onderzoeken zowel in de praktijk als in de beleving te vergroten, moeten ze onder toezicht staan ​​van het openbaar ministerie van het Hooggerechtshof. Verder moeten de Griekse autoriteiten ervoor zorgen dat het bureau van de Griekse ombudsman direct de informatie en middelen krijgt die nodig zijn om zijn taken voor de Onderzoeksprocedure voor Incidenten uit te voeren.

Het voortdurende falen van de Griekse autoriteiten om verantwoording af te leggen voor gewelddadige en onwettige pushbacks aan de landsgrenzen baart grote zorgen over hun vermogen en bereidheid om effectieve en onafhankelijke onderzoeken uit te voeren.

Er moeten lessen worden getrokken uit het besluit van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uit 2022 over de schipbreuk van de Farmakonisi in 2014. Toen beweerden overlevenden dat hun boot was gekapseisd omdat de Griekse kustwacht gevaarlijke manoeuvres uitvoerde om hen naar Turkse wateren te slepen. Het Hof veroordeelde Griekenland voor het falen van de autoriteiten bij het afhandelen van reddingsoperaties en voor tekortkomingen in het onderzoek naar het incident dat daarop volgde, inclusief de manier waarop met de getuigenissen van de slachtoffers werd omgegaan.

Gezien de ernst en het internationale belang van de tragedie in Pylos, zouden de Griekse autoriteiten internationale en/of Europese hulp en samenwerking moeten zoeken bij het uitvoeren van nationale onderzoeken als een extra garantie voor onafhankelijkheid, doeltreffendheid en transparantie.

Duidelijkheid over verantwoordelijken nodig

Een volledig en geloofwaardig onderzoek naar de scheepsramp moet proberen duidelijkheid te geven over de verantwoordelijkheid voor zowel het zinken van het schip als tekortkomingen bij de reddingspogingen die mogelijk hebben bijgedragen aan het trieste verlies aan mensenlevens. Het afnemen van getuigenissen van alle overlevenden moet onderdeel zijn van het onderzoek, onder voorwaarden die hun vertrouwen en veiligheid garanderen.

Al het forensisch bewijs, zoals sporen van communicatie, video’s en foto’s, moet worden verzameld, beoordeeld en beveiligd worden om het afleggen van verantwoording te vergemakkelijken. Alle eigendommen, zoals mobiele telefoons, die voor onderzoeksdoeleinden van overlevenden worden afgenomen, moeten op de juiste manier worden geregistreerd en binnen een redelijke tijd worden teruggegeven.

Alle betrokkenen of mensen die op de hoogte zijn van de gebeurtenissen, waaronder de Griekse kustwacht, het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex), de kapiteins en bemanningsleden van de twee koopvaardijschepen en anderen die deelnamen aan de reddingsoperatie na de ramp, moeten worden uitgenodigd of verplicht worden om te getuigen, en moeten volledig en nauwgezet meewerken aan het onderzoek.

Ook onderzoek naar Frontex nodig

Parallel aan het nationale onderzoek heeft de EU-ombudsman aangekondigd dat hij een onderzoek zal openen naar de rol van Frontex bij zoek- en reddingsactiviteiten (SAR) in de Middellandse Zee, onder meer naar de schipbreuk van Adriana. Dit zal belangrijke vragen oproepen over de rol, praktijken en protocollen van het agentschap in de context van SAR-operaties en over welke acties het ondernam om te voldoen aan zijn verplichtingen op het gebied van grondrechten en EU-wetgeving tijdens deze en andere scheepsrampen.

‘Tragedie had voorkomen kunnen worden’

Amnesty International en Human Rights Watch zetten het onderzoek naar de schipbreuk bij Pylos voort en eisen gerechtigheid voor alle slachtoffers. ‘Deze tragedie had voorkomen kunnen worden en toont het bankroet aan van het EU-migratiebeleid. Dat is gebaseerd op de raciale uitsluiting van mensen die onderweg zijn en dodelijke afschrikking’, zegt Esther Major, Senior Research Adviseur Europa van Amnesty International. ‘Om ervoor te zorgen dat dit de laatste is in een onredelijk lange lijst van tragedies op de Middellandse Zee, moet de EU haar grensbeleid heroverwegen over reddingen op zee en veilige en legale routes voor asielzoekers, vluchtelingen en migranten.’

Achtergrond

Als onderdeel van hun lopende onderzoek hebben de organisaties brieven met het verzoek om informatie gestuurd naar verschillende belangrijke instanties, waaronder het ministerie van Maritieme Zaken, de aanklagers van het Hooggerechtshof en van de Piraeus Naval Court en Frontex.

Op 13 juni 2023 zei Frontex dat zijn bewakingsvliegtuig de Adriana om 12.47 uur (Atheense tijd) had gespot en de autoriteiten in Griekenland en Italië had gewaarschuwd. In de daaropvolgende uren kwamen twee koopvaardijschepen en later een Grieks kustwachtschip in contact met de Adriana. Nadat de boot op 14 juni omstreeks 02.00 uur kapseisde, werden slechts 104 overlevenden, onder wie meerdere kinderen, gered.

De aanklager van Kalamata heeft de arrestatie bevolen van negen Egyptische staatsburgers op beschuldiging van smokkel, lidmaatschap van een georganiseerd crimineel netwerk, doodslag en andere ernstige misdrijven.

Op bevel van het hoofd van het parket van het Piraeus Naval Court voert een openbare aanklager momenteel een vooronderzoek uit naar de omstandigheden van de schipbreuk en de mogelijke strafbare feiten die zijn begaan door leden van de Griekse kustwacht. De organisaties hebben bij de Griekse minister van Maritieme Zaken informatie ingewonnen over elk disciplinair onderzoek naar de acties van leden van de Griekse kustwacht.