Privacy, persoonsregistratie en mensenrechten

Het recht op privacy wordt ook wel het ‘recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven’ genoemd. Verschillende mensenrechtenverdragen, zoals het VN-verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten (BuPo) bevatten het recht op privacy.

Het recht op privacy beschermt het recht op identiteit en persoonlijke ontwikkeling, en het recht om relaties met andere mensen en de buitenwereld aan te gaan en te ontwikkelen. Ook gedrag in de publieke ruimte kan binnen dit recht vallen.

In sommige gevallen kan jouw recht op privacy beperkt worden. De politie kan bijvoorbeeld de telefoon tappen van iemand die verdacht wordt van een strafbaar feit. Beperkingen aan het recht op privacy moeten aan strikte voorwaarden voldoen.

Gegevensbescherming

Naast het recht op privacy heb je het recht op gegevensbescherming. Sinds 2018 geldt in de hele Europese Unie de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). De AVG bevat regels voor organisaties die persoonsgegevens verwerken, zoals de overheid en bedrijven. Persoonsgegevens zijn gegevens die te zijn herleiden tot een specifiek persoon, bijvoorbeeld je naam, geboortedatum of adres. Bepaalde categorieën persoonsgegevens zijn extra beschermd, zoals gegevens waaruit afkomst blijkt, gegevens over politieke opvattingen en gegevens over gezondheid.

Het recht op gegevensbescherming geeft jou bijvoorbeeld het recht op inzage. Daarmee kun je een organisatie vragen welke persoonsgegevens zij over jou verwerken en controleren of zij zich aan de regels houden. Op de website van de Autoriteit Persoonsgegevens lees je meer over jouw rechten.

Algoritmes en big data

Overheidsinstanties maken steeds vaker gebruik van algoritmes en big data om mensen te beoordelen. De Nederlandse overheid verwerkt bijvoorbeeld gegevens om te proberen de kans te berekenen dat iemand fraudeert. Dat dit goed fout kan gaan, hebben we gezien bij het toeslagenschandaal: duizenden ouders werden ten onrechte beschuldigd van fraude en moesten toeslagen terugbetalen. Amnesty-onderzoekers brachten hier in 2021 een rapport over uit: Xenofobe machines – Discriminatie door ongereguleerd gebruik van algoritmen in het Nederlandse toeslagenschandaal.

Lees hier meer over algoritmes, big data en de overheid.

Predictive policing

Ook de politie experimenteert met algoritmes en big data. Dat doen ze om te bepalen op welke personen of plaatsen zij hun aandacht moeten richten. Dit wordt predictive policing genoemd. Met behulp van gegevens en wiskundige modellen bepaalt de politie waar ze zich op moet focussen. Om risico’s te berekenen worden grote hoeveelheden gegevens verwerkt. Dat staat op gespannen voet met privacy. Daarnaast kunnen vooroordelen en stereotypen in algoritmes en data leiden tot discriminerende uitkomsten.

Lees hier meer over predictive policing.

Amnesty’s aanbevelingen

Amnesty en andere organisaties voor mensenrechten vinden dat het recht op privacy moet worden beschermd. Dit zijn sommige van onze belangrijkste aanbevelingen op dit gebied:

• Een onmiddellijk en expliciet verbod op het (indirect) gebruik van etniciteit en nationaliteit bij het gebruiken van geautomatiseerde risicoprofielen bij wetshandhaving.
• Een bindende mensenrechtentoets voordat algoritmische systemen en kunstmatige intelligentie worden aanbesteed, ontworpen, ontwikkeld en gebruikt.
• Een algoritmetoezichthouder die toeziet op de wijze waarop algoritmische systemen en kunstmatige intelligentie alle mensenrechten, inclusief de sociaaleconomische mensenrechten, respecteert, beschermt en bevordert.
• Transparantie over de effecten van data, algoritmes en algoritmische systemen op een individu.

Lees hier meer over Amnesty’s aanbevelingen.