Belarus

President Aleksandr Loekasjenko regeert al sinds 1994 over Belarus (Wit-Rusland). Wetten die de vrijheid van meningsuiting, vereniging en vreedzame vergadering beperken, zijn er nog altijd van kracht, en onafhankelijke journalisten, mensenrechtenactivisten en minderheden wordt het leven moeilijk gemaakt. Politieke tegenstanders en critici kunnen te maken krijgen met politiek gemotiveerde rechtszaken. Belarus is het laatste land in Europa waar de doodstraf nog wordt opgelegd én uitgevoerd.

Doodstraf

Belarus is het enige land in Europa dat nog de doodstraf oplegt én uitvoert. Officiële informatie over het aantal opgelegde doodstraffen en executies in Belarus is niet beschikbaar. Doodstrafprocessen vinden meestal plaats achter gesloten deuren. In Amnesty’s jaarlijkse doodstrafrapport staat dat in 2019 ten minste twee mensen werden geëxecuteerd en zeker drie mensen ter dood veroordeeld werden. Bij doodstrafprocessen is het niet ongebruikelijk dat vooraf al van de schuld van de beklaagde uitgegaan wordt. Ook worden verdachten soms gemarteld om ze tot een bekentenis te dwingen. Voor terdoodveroordeelden is er vaak nauwelijks een mogelijkheid om tegen de uitspraak in beroep te gaan.

Terdoodveroordeelden horen pas enkele minuten van tevoren wanneer zij ter dood worden gebracht. Deze onzekerheid geldt ook voor hun familie: die wordt vaak pas achteraf op de hoogte gesteld. Ze krijgen ook niet te horen waar het lichaam begraven ligt en kunnen dus geen afscheid nemen en ook geen begrafenis organiseren. 

Volgens mensenrechtenorganisatie Viasna werden de afgelopen twintig jaar meer dan 400 mensen geëxecuteerd.

Vrijheid van vergadering en vereniging

In Belarus is er weinig ruimte om vreedzaam te demonstreren: zowel bij wet als in de praktijk wordt het recht op vreedzame vergadering ingeperkt. Vreedzame demonstranten lopen het risico op hoge boetes, arrestaties en soms gevangenschap (met name korte ‘administratieve detentie’).

In 2017 was er in het hele land een golf aan demonstraties tegen het autoritaire bewind van Aleksandr Loekasjenko. Tussen februari en april van dat jaar werden meer dan negenhonderd mensen gearresteerd, onder wie journalisten. Zij werden later in weinig eerlijke processen tot boetes en administratieve gevangenisstraffen veroordeeld.

In januari 2019 werd een wetsartikel afgeschaft dat activiteiten voor een niet-geregistreerde organisatie strafbaar stelde. In Belarus moeten organisaties zich registreren – iets wat uitzonderlijk moeilijk is voor oppositionele of onafhankelijke organisaties die zich met onderwerpen als mensenrechten bezighouden. Het is bovendien niet ongebruikelijk dat de regering de registratie intrekt van onwelgevallige organisaties. Veel organisaties moeten daardoor aan de randen van de wet opereren. Mensenrechtenorganisaties binnen en buiten Belarus zijn blij met het afschaffen van dit wetsartikel uit het wetboek van strafrecht, maar het kan nog steeds bestraft worden als administratief vergrijp.

Massale protesten in 2020

In de aanloop naar de presidentsverkiezingen in augustus 2020 had Loekasjenko te maken met de grootste protesten tegen zijn bewind ooit. Volgens mensenrechtenorganisatie Viasna zijn sinds mei 2020 duizenden mensen opgepakt omdat ze deelnamen aan vreedzame protesten tegen het vastzetten van oppositiekandidaten en tegen de verkiezingsuitslag. Velen werden tijdens hun detentie gemarteld.

Svetlana Tichanovskaja, die vrouw van een van de opgepakte oppositekandidaten, nam het tegen de president op. Ze kreeg volgens de officiële uitslag 7 procent van de stemmen, wat opmerkelijk laag is gezien haar populariteit. Volgens de nieuwssite tut.by was de opkomst meer dan 100 procent. Internationale waarnemers werden bij de verkiezingen geweerd.

Vrijheid van meningsuiting en persvrijheid

De vrijheid van meningsuiting staat in Belarus zwaar onder druk. Onder de vaag geformuleerde wet op de massamedia kan het ministerie van Informatie internetproviders dwingen om websites te blokkeren. Dat gebeurde ook voor de verkiezingen van 2020. Kritische journalisten en bloggers worden bedreigd en geregeld gearresteerd. De staat heeft de volledige controle over alle tv-kanalen. Er zijn een paar onafhankelijke media, maar die opereren noodgedwongen vanuit het buitenland. Op de index van persvrijheid in 180 landen van Reporters without Borders staat Belarus op plek 153. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2020 en in de maanden erna zouden zeker 230 journalisten zijn opgepakt.

De wet verplicht geregistreerde en niet-geregistreerde online mediakanalen om de namen aan de autoriteiten door te geven van mensen die op nieuws reageren aan de autoriteiten te verstrekken. Eigenaren van geregistreerde onlinemedia zijn aansprakelijk voor de inhoud van de commentaren.

Amnesty heeft grote zorgen over de hoge mate van surveillance in Belarus. Telefoonbedrijven ondersteunen deze praktijk. Voor activisten werkt dit intimiderend: zij hebben het idee dat ze op ieder moment bespied of afgeluisterd kunnen worden.