Terwijl Europa de andere kant op kijkt, stijgt het dodental in de Middellandse Zee

Een jaar geleden kwamen meer dan 500 mensen om bij scheepsrampen bij het Italiaanse eiland Lampedusa. Een nieuw rapport van Amnesty International laat zien hoe de beschamende, passieve houding van Europese landen bijdraagt aan een stijgend dodental van migranten en vluchtelingen die omkomen in hun wanhopige pogingen om via de zee Europa te bereiken.

Het rapport Lives adrift: Refugees and migrants in peril in the central Mediterranean is gebaseerd op recente bezoeken aan Italië en Malta, waaronder een onderzoekstrip op een Italiaans marineschip. Uit interviews met overlevenden van de scheepsrampen, deskundigen en autoriteiten komt een beeld naar voren van de gevaren die de mensen tegenkomen terwijl ze oorlog, vervolging en armoede ontvluchten. Ook blijkt dat de meeste Europese landen niet adequaat reageren op deze vluchtelingenstromen.

Terwijl de EU haar muren hoger en hoger optrekt, zoeken steeds meer vluchtelingen en migranten hun toevlucht tot de Middellandse Zee, in een wanhopige poging om Europa te bereiken. Ze worden door meedogenloze mensensmokkelaars op gammele bootjes gezet en slingeren tussen leven en dood, en tussen hoop en wanhoop.

Al meer dan 2.500 mensen zijn sinds het begin van dit jaar op de Middellandse Zee omgekomen of vermist geraakt. Europa kan deze tragedie bij haar voordeur niet negeren. De EU en haar lidstaten moeten met spoed meer zoek- en reddingsboten inzetten, met als missie het redden van mensenlevens. Ook dienen er veiliger en legale routes naar Europa te komen voor mensen die op de vlucht zijn voor conflicten en vervolging. Dit kan door hervestigingsprogramma’s, humanitaire toelatingsprogramma’s en het vergemakkelijken van gezinsherenigingen.

Vluchten doe je niet zomaar

Door conflicten en vervolging in het Midden-Oosten en Afrika, slechte economische omstandigheden en de gesloten landsgrenzen in Zuid-Europa, zien wanhopige mensen geen andere uitweg dan de overtocht over zee. In 2014 staken meer dan 130.000 vluchtelingen en migranten via de zee de zuidelijke grenzen van Europa over. Vrijwel al deze mensen werden door de Italiaanse marine gered. De meeste van hen vertrokken vanuit het door oorlog verscheurde Libië.

In Italië en Malta sprak Amnesty met meer dan 50 vluchtelingen en migranten. Ze hadden allen een vergelijkbaar verhaal over de gevaren die ze tegenkwamen op zee. De 22-jarige Mohammed uit Syrië vertelde: ‘Toen we Libië verlieten waren we met 400 mensen en zo’n 100 kinderen. We moesten met roeibootjes naar de grotere boot toe. Ik kon die grote boot eerst niet zien, maar toen ik hem zag, wilde ik niet aan boord: het was een slechte boot. Maar de smokkelaar bedreigde me met een vuurwapen. Het duurde twee uur voordat iedereen aan boord was. ‘s Nachts kwam er een boot met gewapende mannen naast ons varen. Ze schoten van verschillende kanten en probeerden onze boot te stoppen. Bij dageraad verdwenen ze. De boot was beschadigd en schommelde heen en weer. We gooiden al onze spullen – ook de reddingsvesten – in zee: we wilden overleven!’

Een gebrek aan coördinatie en langdurige geschillen, met name tussen Malta en Italië, hebben de levens van honderden vluchtelingen en migranten gekost. EU-landen zijn er tot nu toe niet in geslaagd het probleem aan te pakken. Italië heeft als enige land een grote marine-operatie opgezet en heeft tienduizenden levens op zee gered. Dit is echter geen lange-termijn-oplossing en de EU-landen moeten een gezamenlijk plan maken. Daarnaast is de zogenaamde Dublin-regeling – waarin staat dat mensen asiel moeten aanvragen in het eerste land van aankomst – een zware last voor de Zuid-Europese landen waar de meeste mensen Europa binnenkomen.

Ongeacht de gevaren en de EU-maatregelen om mensen buiten de EU te houden, blijven vluchtelingen en migranten hun levens en de levens van hun kinderen riskeren en ontvluchten ze hun door oorlog verscheurde, door armoede getergde of mensenrechtenschendende landen. EU-staten kunnen deze mensen niet ‘s wereld gevaarlijkste zeeroute laten betreden en hen vervolgens aan hun lot overlaten.