Syrië: Het lichtpunt van internationale berechting

Elke vorm van wreedheid die mensen hebben bedacht, elke schending van mensenrechten en oorlogsrecht, elke aanslag op de waardigheid die er denkbaar is – we hebben ze de afgelopen jaren allemaal gezien in Syrië.

Je kunt niet eens zeggen wat het ergste is. Tot dat ergste behoort zeker de gevangenschap van burgers, vreedzame activisten, humanitaire werkers, advocaten en journalisten. Velen van hen zijn gemarteld, soms tot de dood erop volgde.

In de jaren heeft Amnesty International voortdurend rapporten over Syrië uitgebracht. Die rapporten laten zien hoe stelselmatig de schendingen van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid zijn. Twee jaar geleden publiceerden we een rapport over de geheime campagne van de Syrische regering voor massale ophanging in de militaire gevangenis van Saydnaya. We schatten toen dat, alleen al tussen september en december 2015, tussen 5.000 en 13.000 mensen waren gedood.

Sinds 2011 zijn ten minste 82.000 mensen ‘verdwenen’. Dat wil zeggen: de Syrische autoriteiten en in veel mindere mate de oppositiegroepen hebben hen laten verdwijnen. Toen de Verenigde Naties dat vorig jaar aan de kaak stelden, reageerden de autoriteiten met de het bevestigen van de dood van 161 mensen. Honderdeenenzestig, dat was alles.

Een onbekend aantal mensen, maar waarschijnlijk meer dan honderdduizend, zijn gevangen gezet in martelkamers. Toen de Amerikaanse Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken indertijd in Parijs de eerste foto’s van doodgemartelde gevangenen onder ogen kreeg, werd hij asgrauw. Zijn Franse collega leek wel bevroren. Hij zei dat hij zulke foto’s niet had gezien sinds die uit de nazikampen.

Een hele generatie kinderen is getraumatiseerd, ongeschoold of verweesd achtergelaten. Volgens het Rode Kruis zijn de gevolgen van de oorlog speciaal voor de Syrische vrouwen bijzonder wreed geweest. Vaak zijn ze de enige kostwinners geworden nadat ze hun echtgenoot en vaders hadden verloren. Het komt dan op vrouwen neer om de gemeenschap te ondersteunen, om hun gezin bijeen te houden. Vrouwen organiseerden de Families for Freedom, die opheldering over de verdwijningen eisen.

Het regime van Syrië zaait terreur niet alleen met geweld maar ook met wetten. Er zijn decreten waarmee mensen die zich verzetten hun huis en land wordt afgepakt. Als gevluchte bewoners terugkeren, zien ze dat hun eigendommen zijn weggehaald of gesloopt.

Er zijn nu 6,6 miljoen mensen ontheemd geraakt binnen Syrië en meer dan 5 miljoen mensen hebben sinds 2011 hun toevlucht gezocht buiten Syrië. Libanon, Jordanië en Turkije, de landen waar de meeste vluchtelingen verblijven, gooien de grenzen steeds meer dicht. Het aantal opvangplaatsen in veilige landen en veilige routes ligt ver onder wat nodig is. In 2018 keerden 750.000 ontheemden terug naar huis in de provincies Aleppo, Homs, Hama en Damascus. Libanon en Turkije zeiden dat uit hun landen meer dan 300.000 vluchtelingen waren teruggegaan. Dat is geen teken van veiligheid, het is veel meer het gevolg van de erbarmelijke humanitaire omstandigheden in de buurlanden.

Beter nieuws over Syrië, dat is heel moeilijk te vinden. Misschien dit. Duitsland, Zweden, Oostenrijk en Frankrijk hebben stappen gezet om degenen voor de rechter te brengen die in Syrië grove misdrijven hebben begaan. In Oostenrijk was het een groep overlevenden en nabestaanden die de klacht indienden, samen met twee Syrische advocaten en een internationaal mensenrechtencentrum. Franse aanklagers hebben drie hoge Syrische functionarissen aangeklaagd voor marteling, verdwijningen, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven. Amnesty zei daarover: ‘Het is hoe dan ook een belangrijke stap voor de talloze slachtoffers.’

Overal zijn Syriërs, onder wie Syrische juristen in Nederland en vele activisten, bezig met de gerechtigheid en opbouw die kan volgen na de verschrikkingen. Ik hoef u niet te vertellen hoe onzeker het is wanneer die kansen er zullen komen. Maar we geven niet op. Misschien kan het u voor een lichtpunt zijn dat Amnesty ooit met die hoop is opgericht. Zoals onze oprichter zei: ‘Beter dan de duisternis te vervloeken, is het om een kaars aan te steken.’

Uitgesproken door Anita Witlox op 16 maart 2019, Dam, Amsterdam