DRC: M23 doodt, martelt en gijzelt burgers in detentiecentra

De door Rwanda gesteunde groepering M23 heeft in de Democratische Republiek Congo (DRC) gevangenen gedood, gemarteld en gedwongen laten verdwijnen. Volgens Amnesty International maakt M23 zich mogelijk schuldig aan oorlogsmisdrijven. Amnesty roept M23 op om onschuldige gevangenen vrij te laten en gedetineerden humaan te behandelen.

M23 vecht in het oosten van de DRC al jaren tegen het regeringsleger. De groepering heeft gevangenen gedood, gemarteld en gedwongen laten verdwijnen. Ook heeft de groep mensen gegijzeld en onder onmenselijke omstandigheden vastgehouden in detentiecentra in Goma en Bukavu in het oosten van de DRC. Deze daden zijn in strijd met het internationaal humanitair recht (IHR) en kunnen volgens Amnesty neerkomen op oorlogsmisdrijven.

Vastgezet en geïntimideerd door M23

Tussen februari en april 2025 interviewde Amnesty achttien voormalige burgergevangenen. Deze mannen werden onrechtmatig vastgehouden in detentiecentra van M23 in Goma en Bukavu. Negen van hen zijn gemarteld door strijders van M23. “In de media verklaart M23 dat ze de orde in het oosten van de DRC willen herstellen. Deze verhalen leiden de aandacht af van de gruwelijke wijze waarop M23 gevangenen behandelt. De M23-strijders straffen op brute wijze iedereen die zich tegen hen verzet. Ze intimideren mensen zodat niemand het aandurft hen uit te dagen”, aldus Tigere Chagutah van Amnesty.

Oproep Amnesty International

Regionale en internationale actoren moeten druk uitoefenen op Rwanda om zijn steun aan M23 te staken. Amnesty roept M23 op om onmiddellijk willekeurig vastgehouden burgers vrij te laten. Dat geldt ook degenen die gedwongen zijn verdwenen en van wie de verblijfplaats nog onbekend is. M23 moet gedetineerden humaan behandelen en hen toegang geven tot advocaten en hun families. Onafhankelijke waarnemingsinstanties moeten dringend toegang krijgen tot alle detentiecentra van M23.

Burgers onwettig gedood in detentiecentra

Volgens getuigenissen van voormalige gedetineerden gebruikt M23 verschillende locaties als detentiecentrum, waaronder het provinciale kantoor van de Nationale Inlichtingendienst (ANR).

Acht gedetineerden verklaarden dat zij hebben gezien hoe medegevangenen in detentie zijn omgekomen, waarschijnlijk als gevolg van foltering en barre detentieomstandigheden. Zij verklaarden dat honderden mensen werden vastgehouden in overvolle, onhygiënische cellen zonder voldoende voedsel, water, sanitaire voorzieningen of gezondheidszorg. De meesten werden afgezonderd van de buitenwereld en kregen geen toegang tot hun familie en advocaten.

Twee voormalige gevangenen vertelden dat ze zagen hoe M23-strijders twee gevangenen met hamers doodden en een ander neerschoten. “Ik zag hoe een man werd vermoord”, zei een voormalige gevangene uit Goma. “Ze deden alsof hij een bendelid was. M23-strijders vroegen hem waar hij de wapens had verstopt en waar die en die was. Ze schoten hem in de buik en in zijn rechterarm, ongeveer ter hoogte van de schouder.”

Iemand die op een andere locatie heeft vastgezeten zei dat hij had gezien hoe een M23-strijder twee gevangenen had gedood. “De M23-strijder haalde een hamer tevoorschijn en sloeg hem op zijn ribben. Hij stierf ter plekke. Ze namen een andere persoon mee. Hij zei dat hij een voormalig lid was van de Republikeinse Garde [een elite-eenheid van soldaten die verantwoordelijk is voor de veiligheid van de president van de DRC]. Ze sloegen hem met de hamer, maar hij stierf niet meteen. ’s Ochtends was hij dood.”

Willekeurige arrestaties

Volgens de voormalige gevangenen die Amnesty sprak beschuldigde M23 hen van samenwerking met het Congolese leger of de regering. Dit zouden ze doen door samen te werken met het maatschappelijk middenveld, door wapens te verbergen of te bezitten, de verblijfplaats van andere leden van gewapende groeperingen, ambtenaren of regeringsfunctionarissen te kennen of banden met hen te hebben, te plunderen of zich uit te spreken tegen de misdaden van M23. Gedetineerden zeiden dat M23 nooit bewijs voor deze beschuldigingen heeft geleverd en dat ten minste twaalf van hen niet op de hoogte waren van de redenen voor hun detentie.

M23 hield andere burgers vast met als doel hen over te halen of met geweld te dwingen om met hen samen te werken. De meeste gedetineerden vertelden Amnesty dat ze geen contact hadden met hun familie en geen bezoek mochten ontvangen, en dat ze in feite afgeschermd van de buitenwereld werden vastgehouden. Een familielid van een gedetineerde die hem wilde bezoeken, zei: “Ze laten me niet met hem praten. Hij is er slecht aan toe. De M23-strijders hebben me verteld dat hij ziek is. Ze zeiden: ‘We hebben hem flink geslagen en hij heeft pijnlijke wonden op zijn billen.’

Ook Congolezen die naar Rwanda zijn gevlucht, zijn willekeurig gearresteerd. Rwandese grensbeambten hebben in februari 2025 ten minste drie Congolese mannen vastgehouden en twee van hen overgedragen aan M23-strijders in Goma. De twee mannen zijn na bijna twee weken vrijgelaten uit een detentiecentrum van M23, waar ze onder onmenselijke omstandigheden verbleven. Rwandese immigratieambtenaren hebben op 12 februari ook Victoire Hategekimana Hakizimana, een 35-jarige NGO-medewerker, vastgehouden aan de grensovergang bij Ruzizi. Hij wordt sindsdien vermist.

Brieven aan Rwanda en M23

Amnesty heeft op 7 mei 2025 een brief gestuurd aan het ministerie van Justitie en de procureur-generaal van Rwanda en op 9 mei 2025 aan de president van M23 en zijn woordvoerder. In de brieven deelt Amnesty haar bevindingen en vraagt om informatie over het optreden van de Rwandese immigratieambtenaren en M23-strijders in verband met specifieke beschuldigingen die in dit bericht worden genoemd. Op het moment van publicatie heeft Amnesty nog geen reactie ontvangen.

Foltering van gedetineerden

Amnesty interviewde vier familieleden van drie gedetineerden die tijdens hun detentie door M23 zijn gemarteld en na hun vrijlating zijn overleden, en een familielid van een gedetineerde die overleed terwijl M23 hem vasthield. Alle achttien voormalige gedetineerden verklaarden dat zij zelf zijn gemarteld of hebben gezien hoe M23-strijders anderen in detentie hebben gemarteld.

Gedetineerden die vastzaten op bepaalde locaties verklaarden dat M23-strijders hen onder meer met flexibele houten stokken, planken, elektriciteitskabels, motorriemen, geweerkolven of stokken hadden geslagen op hun rug, benen, billen en geslachtsdelen.

Ten minste negen gedetineerden werden na hun vrijlating medisch behandeld voor hun verwondingen. Vijf van hen moesten naar het ziekenhuis. Amnesty bekeek foto’s van verwondingen van vier personen. De beelden kwamen overeen met de verhalen over martelingen.

Een gedetineerde vertelde dat hij wel honderd keer met een houten stok is geslagen door M23-strijders. Elke ochtend kregen hij en zijn medegevangenen tien slagen op hun achterwerk wanneer ze naar het toilet werden gebracht. De M23-strijders zeiden dat ze ons onze ‘ochtendthee’ gaven.”

Meer voormalig gedetineerden getuigen dat de M32-strijders ze regelmatig sloegen. “Ik ben vijf dagen lang geslagen”, zei een van hen. “Iedereen werd geslagen. Ze zeiden dat ze me zouden vermoorden. Ze zeiden: ‘We hebben je niet nodig. We nemen je vrouw mee en maken haar zwanger.'”

In Kanyaruchinya hield M23 eind maart een burger vijf dagen lang vast in een zeecontainer. Voordat hij in een ziekenhuis in Goma overleed, vertelde hij een familielid hoe M23-strijders zijn arm tussen hun knieën hadden geklemd en vervolgens twee botten in zijn arm hadden gebroken. In Chien Méchant brachten de M23-strijders de meeste gevangenen ’s morgens vroeg naar de binnenplaats. Daar werden ze op hun billen geslagen met een rubberen elektriciteitskabel of houten stokken. Begin april werd een gevangene zo ernstig geslagen dat hij niet meer kon staan of zitten en alleen nog maar op de grond kon liggen. Medegevangenen moesten hem optillen om hem te verplaatsen.

In de detentiefaciliteit op de berg Goma vertelden twee gevangenen hoe M23-strijders hen herhaaldelijk op hun billen en rug sloegen. Een van hen vertelde over zijn ervaring: “Ze nemen een stoel en zetten die op je schouders zodat je niet kunt bewegen. De soldaten slaan je om beurten tot ze moe zijn. Zodra degene die slaat moe wordt, neemt een ander het over. Ze waren met drie of vier om me in elkaar te slaan.”

Het Crisis Evidence Lab van Amnesty International verifieerde een video waarin te zien is hoe mannen in uniform een man met houten stokken sloegen. De video, gemaakt in het Stade de l’Unité in Goma, verscheen op 18 maart 2025 voor het eerst op sociale media. M23-strijders waren destijds de enige strijders die toegang hadden tot het stadion. Amnesty International documenteerde hoe M23 het stadion eind februari en begin maart 2025 gebruikte om ontvoerde ziekenhuispatiënten en zorgverleners te martelen.

Gedwongen verdwijningen

Amnesty documenteerde verschillende gevallen van gedwongen verdwijningen. Familieleden zochten hun geliefden in detentiecentra in Goma en Bukavu, maar M23-strijders weigerden hen vaak toegang te verlenen of ontkenden dat hun familieleden daar waren. Dat komt neer op gedwongen verdwijningen.

Een gedetineerde in een detentiecentrum in Goma zei: “Ik zat daar vijf dagen zonder dat mijn familie het wist. Familieleden vragen aan de poort aan de bewakers: ‘weet u of die en die hier is?’ De bewakers kijken op de lijst en zeggen ja als ze dat willen. Of ze zeggen nee, ook al ben je er wel. Ze hebben twee keer tegen mijn familie gelogen dat ik er niet was.” Eén familie huurde iemand in die banden had met M23 en toegang had tot een detentiecentrum. Zo konden ze controleren of hun geliefde daar was, omdat M23 zijn verblijfplaats niet wilde prijsgeven.

Losgeldbetalingen

M23 eiste vaak dat families een hoge som geld betaalden om hun familieleden vrij te krijgen. Acht gedetineerden zeiden dat hun familieleden losgeld aan M23 hadden betaald voor hun vrijlating. De losgeldbedragen varieerden van een paar honderd dollar tot meer dan 2000 dollar. Veel familieleden bezochten detentiecentra van M23 in Goma en Bukavu en probeerden met strijders van M23 te onderhandelen over de hoogte van het losgeld. Eén familie heeft wekenlang geprobeerd om de vrijlating van een familielid en de hoogte van het losgeld te onderhandelen en heeft uiteindelijk hoge leden van M23 gevraagd om tussenbeide te komen. “Mijn familie kwam aan op de plek waar ik werd vastgehouden en M23-strijders vroegen om geld zonder hen te vertellen waar ik was”, aldus een gedetineerde. De familie betaalde uiteindelijk enkele honderden dollars voor zijn vrijlating.

Onmenselijke omstandigheden in detentiecentra van M23

Vijf gevangenen die in februari 2025 in overvolle, collectieve cellen op de berg Goma werden vastgehouden, vertelden Amnesty dat er in sommige cellen zo weinig ruimte was dat de gevangenen zittend op de betonnen vloer of staand moesten slapen. De cellen waren donker, heet en slecht geventileerd. Bewakers brachten slechts één keer per dag eten, meestal een bord gekookte maïs dat moest worden gedeeld. Er was geen stromend water en gedetineerden konden wekenlang niet in bad. Een gedetineerde vertelde: “Het was ongelooflijk heet… Mensen dronken elkaars urine. Op regenachtige dagen kon je regenwater drinken.” Hij zei dat er slechts drie toiletten waren voor honderden gedetineerden, die ze met de hand moesten ontstoppen. De gevangenen mochten maar één keer per dag naar het toilet en ’s nachts moesten degenen met diarree hun behoefte doen in kleine zakjes of dozen, als die er waren.

Vanwege overbevolking bracht M23 de gevangenen half maart per bus van Mount Goma naar de detentieplaats van de provinciale assemblee. Maar ook daar raakten de cellen overvol. Een gedetineerde zei dat hij met vele anderen in een kleine cel werd vastgehouden, waarvan sommigen ziek waren. Hij zei dat als ze klaagden dat ze ziek waren, M23 hen martelde. In een tweede detentiecentrum op de berg Goma beschreef een voormalige gedetineerde dat hij in een ondergrondse, aarden cel werd vastgehouden. “Het gat was lang. Het was meer dan twee meter diep. Het was erg heet. Door de hitte stierven sommige mensen. Ik verloor een familielid. Hij stierf na een week in gevangenschap. Hij stierf door een combinatie van marteling, gebrek aan voedsel en gebrek aan water.”

Schendingen internationaal humanitair recht

Het internationaal humanitair recht verbiedt conflictpartijen, met inbegrip van georganiseerde gewapende groeperingen, om burgers willekeurig vast te houden. Onwettig doden, wrede behandeling en foltering van gedetineerden zijn eveneens verboden volgens het internationaal humanitair recht. Dat geldt ook voor schendingen van de persoonlijke waardigheid, in het bijzonder vernederende en onterende behandeling, van gedetineerden en gedwongen verdwijningen. Al deze schendingen kunnen oorlogsmisdrijven vormen. Dat M23 burgers vasthoudt en vervolgens losgeld vraagt in ruil voor vrijlating kan neerkomen op het oorlogsmisdrijf van gijzelneming.

“De Congolezen kennen de wreedheid van M23 maar al te goed”, aldus Tigere Chagutah. “Ze blijven in ellendige omstandigheden leven terwijl internationale actoren geduldig wachten op een vredesakkoord. M23 blijft ondertussen de Congolezen mishandelen. Amnesty International eist dat M23 onmiddellijk alle burgers vrijlaat en een einde maakt aan deze onwettige, wrede praktijken.”

Lees hier meer over de mensenrechtensituatie in de DRC.