Afghanistan: gedwongen terugkeer naar Taliban-bewind moet stoppen

De gedwongen terugkeer van vluchtelingen en asielzoekers naar Afghanistan moet onmiddellijk worden stopgezet. Uit de laatste cijfers van de VN blijkt dat alleen al Iran en Pakistan dit jaar meer dan 2,6 miljoen mensen onrechtmatig naar het land hebben uitgezet.

Ook Nederland wil drie Afghaanse vrouwen terugsturen naar Afghanistan. De IND wees hun asielverzoek af, omdat de vrouwen zich niet ‘westers kleden’ of binnen het gezin vooral ‘huishoudelijke dingen’ doen, en zich daarom weer zouden kunnen schikken naar de leefregels van de Taliban.

De Taliban intensiveren hun aanvallen op de mensenrechten met verwoestende gevolgen voor met name vrouwen en meisjes. Er voltrekt zich in het land een humanitaire crisis, die nog verder is verergerd door de recente reeks natuurrampen. Dit maakt het nog gevaarlijker voor mensen die terugkeren en onderstreept de bindende non-refoulementverplichtingen van staten. Het beginsel van non-refoulement verbiedt de gedwongen terugkeer van mensen naar een plek waar zij het risico lopen op ernstige schendingen van de mensenrechten.

Interviews

Amnesty International heeft tussen juli en november 2025 elf interviews op afstand gehouden: zeven met mensen die vanuit Iran en Pakistan gedwongen waren terug te keren naar Afghanistan, en vier met Afghaanse vluchtelingen en asielzoekers die het risico liepen onmiddellijk te worden uitgezet uit Iran en Pakistan. Een van de vier geïnterviewden, die bang was gearresteerd te worden door de Taliban, slaagde erin terug te keren naar het land waaruit ze was uitgezet.
Europese landen onderhandelen over terugkeer
Dit jaar hebben Europese staten ook hun inspanningen opgevoerd om Afghanen gedwongen terug te sturen. Volgens berichten in de media voeren Duitsland, Oostenrijk en de Europese Unie onderhandelingen met de Taliban-autoriteiten om gedwongen terugkeer te vergemakkelijken.

“Ondanks de goed gedocumenteerde onderdrukking van de mensenrechten door de Taliban, staan veel landen, waaronder Iran, Pakistan, Turkije, Tadzjikistan, Duitsland Oostenrijk, te popelen om Afghanen te deporteren naar een land dat systematisch en wijdverbreid de rechten van vrouwen, meisjes en mensen met afwijkende meningen schendt,” zegt Smriti Singh van Amnesty International. “Dan hebben we het nog niet eens over de ernstige en steeds erger wordende humanitaire crisis, waardoor meer dan 22 miljoen mensen hulp nodig hebben. Dat is bijna de halve bevolking van het land.”

“De haast om mensen terug te sturen naar Afghanistan gaat voorbij aan de reden waarom ze in de eerste plaats zijn gevlucht en aan de ernstige gevaren die ze lopen als ze worden teruggestuurd. Het toont een duidelijke minachting voor de internationale verplichtingen van staten en schendt het bindende beginsel van non-refoulement.”

Leven onder de Taliban

Onder de Taliban worden vrouwen en meisjes systematisch uit het openbare leven geweerd. Ze mogen na hun twaalfde geen onderwijs meer volgen, hun bewegingsvrijheid en vrijheid van meningsuiting worden hun ontzegd en ze mogen niet werken bij ngo’s, de VN of in overheidsfuncties, behalve in uitzonderlijke gevallen zoals bij de luchthavenbeveiliging, in het basisonderwijs en in de zorg. Mensen die voor de vorige regering hebben gewerkt of die kritiek hebben geuit op het beleid van de Taliban, mensenrechtenverdedigers en journalisten, krijgen te maken met ernstige represailles.

Deportaties uit Pakistan en Iran opgevoerd

Na recente grensoverschrijdende conflicten met de Taliban heeft Pakistan zijn inspanningen om Afghaanse vluchtelingen te deporteren opgevoerd. In Iran werden in 2022 minstens 2,6 miljoen Afghanen geregistreerd voor tijdelijke bescherming en toegang tot basisvoorzieningen, waaronder openbaar onderwijs, werkvergunningen en gezondheidszorg. Maar op 12 maart 2025 kondigde het Iraanse Centrum voor Buitenlandse Nationaliteiten en Immigratiezaken (dat onder het ministerie van Binnenlandse Zaken valt) aan dat de documenten waarmee dit geregeld werd automatisch zouden vervallen op 21 maart 2025 (begin 1404 volgens de Iraanse kalender), waardoor voor Afghanen de sociaaleconomische dienstverlening zou worden beëindigd.

De massale uitzettingen door de Iraanse autoriteiten namen toe na de escalatie van de vijandelijkheden tussen Israël en Iran in juni 2025. Tussen juli en oktober 2025 werden meer dan 900.000 Afghanen onrechtmatig Iran uitgezet, op een totaal van 1,6 miljoen tussen januari en oktober 2025.

Aanvallen op voormalig overheidsfunctionarissen

Shukufa* werkte voor de voormalige Afghaanse regering en bij een internationale organisatie voordat de Taliban in augustus 2021 de macht greep. Begin 2022 vluchtte ze naar Iran, maar enkele maanden later werd ze na het verlopen van haar visum gedwongen om terug te keren. Direct na haar terugkeer in Afghanistan vluchtte ze naar Pakistan, waar ze erin slaagde asiel aan te vragen bij het VN-vluchtelingenagentschap (UNHCR). Maar in juni 2025 deed de politie een inval in haar huis en werd ze samen met haar familieleden naar Afghanistan gedeporteerd.

Ze beschreef de situatie onder de Taliban als volgt: “We kunnen ons huis niet vrij verlaten. Er zijn geen banen. Meisjesscholen zijn gesloten. Er is geen werkgelegenheid. Wij [voormalig overheidsfunctionarissen en activisten] kunnen niet naar de door de Taliban gerunde kantoren gaan uit angst om herkend te worden.”

Verschillende voormalige overheidsfunctionarissen, leden van de voormalige veiligheidstroepen en activisten die met Amnesty International spraken, zeiden dat ze in angst leven en niet kunnen terugkeren naar hun provincie of vroegere woonplaats vanwege hun vroegere werk en activisme. Ondanks de aankondiging van een algemene amnestie voor degenen die onder de voormalige regering hebben gewerkt, blijven de Taliban voormalige overheidsfunctionarissen en leden van de veiligheidstroepen en het leger het doelwit van willekeurige arrestaties, marteling, onwettige detentie en buitengerechtelijke executies.

Gedwongen Iran te verlaten

Deze misstanden duren voort, ook tegen personen die gedwongen zijn teruggestuurd. De VN-missie in Afghanistan (UNAMA) heeft alleen al tussen juli en september 2025 21 gevallen van willekeurige arrestaties, marteling en mishandeling gedocumenteerd, evenals de moord op 14 voormalige leden van het veiligheids- en defensiepersoneel. Op 21 november meldde een vanuit het buitenland opererend Afghaans mediakanaal dat de Taliban vijf voormalige leden van de veiligheidstroepen had gearresteerd. Ze waren uit Iran gedeporteerd en waren op weg naar hun thuisprovincie Panjshir.

“Ik kan niet terug naar de plek waar ik vroeger woonde. Er woont nu iemand anders in het huis,” zegt Shukufa*.

Gull Agha*, die vóór augustus 2021 bij de veiligheidstroepen en het leger werkte, werd in april 2025 gedwongen terug te keren uit Iran nadat zijn documenten waren verlopen. Hij zegt dat de Iraanse functionarissen hadden beweerd dat hij en andere Afghaanse staatsburgers Iran opnieuw konden binnenkomen door een werkvisum aan te vragen bij het Iraanse consulaat en de Iraanse ambassade in Afghanistan, zonder rekening te houden met de ernstige risico’s die Gull Agha en anderen zoals hij zouden lopen als ze naar Afghanistan zouden terugkeren.

“Hoewel ons werd verteld dat we (in Afghanistan) bij het Iraanse consulaat terecht kunnen voor een werkvisum, kan ik als voormalig lid van de veiligheidstroepen geen Afghaans paspoort aanvragen bij de paspoortdienst. Daar staan al mijn biometrische gegevens in,” zegt Gull Agha.

Hij zegt ook dat degenen die zich tot het Iraanse consulaat wendden, te horen kregen dat er geen dergelijk ‘werkvisum’-programma bestond.

Vervolging van vrouwen en meisjes

Vrouwen en meisjes worden in groten getale naar Afghanistan gedeporteerd, ondanks dat ze daar te maken hebben met een van de ergste vormen van genderdiscriminatie ter wereld – wat neerkomt op een misdaad tegen de menselijkheid.

Volgens schattingen van de VN waren de helft van de mensen die uit Pakistan werden gedeporteerd vrouwen of meisjes; in Iran lag dat percentage tot 25 juni 2025 op 30 procent.

Vrouwenrechtenactiviste Sakina* vluchtte naar Pakistan na de machtsovername door de Taliban in 2021, maar werd in september 2025 gedwongen teruggestuurd, ondanks dat ze bij de UNHCR was geregistreerd en op de lijst stond van een humanitair hervestigingsprogramma van de VS.

De Taliban hebben tweemaal leden van Sakina’s familie gearresteerd en geslagen om haar verblijfplaats te achterhalen. Bij haar terugkeer naar Afghanistan vestigde ze zich in een andere provincie voordat ze opnieuw het land ontvluchtte.

“Ik kwam tijdens mijn verblijf in Afghanistan niet buiten. Vrouwen zijn bang voor de Taliban. Ik had het gevoel dat de hoop bij de mensen was verdwenen door de angst voor de Taliban. Ik was niet alleen bang dat de Taliban me zouden herkennen, maar ook dat ze me zouden arresteren omdat ik geen hijab droeg,” vertelde Sakina aan Amnesty International.

Wettelijke en morele verantwoordelijkheid

“Alle staten moeten onmiddellijk stoppen met gedwongen terugkeer en hun non-refoulementverplichtingen nakomen. Als ze dat niet doen, negeren ze de ernstige gevaren waarmee Afghanen worden geconfronteerd en ontlopen ze hun wettelijke en morele verantwoordelijkheid. Staten moeten er alles aan doen om de opvang van Afghanen mogelijk te maken enen Afghaanse mensenrechtenverdedigers, vrouwen en meisjes, voormalige ambtenaren, journalisten en anderen die een verhoogd risico lopen, direct erkennen als vluchtelingen,” zegt Smriti Singh van Amnesty International.

*Namen zijn gewijzigd om de identiteit te beschermen.