‘Een zieke patiënt laat je nooit alleen’

Het onderzoek voor het rapport Isolatie in vreemdelingendetentie* ging me niet in de koude kleren zitten. We bezochten cellen, lazen over de psychische gevolgen van isolatie, we spraken met mensen die in een isoleercel werden opgesloten. Hierbij moest ik vaak denken aan de dood van de Russische asielzoeker Aleksandr Dolmatov.

Gastblog van Annemarie Busser, Senior Medewerker Mensenrechtenprojecten bij Amnesty Nederland

Na eerdere suïcidale uitlatingen werd Dolmatov op 15 januari 2013 aan het einde van de middag in het arrestantencomplex in Dordrecht in een observatiecel (lees isoleercel) met camerabewaking geplaatst. Zelfmoord werd daarmee – voor die dag – voorkomen. Maar hoe ziek was hij op dat moment, en hoe alleen? En heeft de isoleercel hem nog zieker gemaakt? Een dag later pleegde hij alsnog zelfmoord.

Ik citeer het rapport van de Inspectie Veiligheid en Justitie:

Rond 22.45 uur ziet een medewerker op het camerabeeld dat Dolmatov met iets wits om zijn nek op zijn bed zit. Hij probeert zichzelf te verwurgen met behulp van een papieren laken dat hij in repen heeft gescheurd en vervolgens aan elkaar heeft gebonden. Dolmatov heeft het laken in een strop om zijn nek gebonden en trekt dit aan met zijn voeten.

De medewerkers spoeden zich naar de cel en constateren dat de strop stevig om de nek van Dolmatov zit. Ze hebben moeite deze los te maken. … De arrestantenverzorgers ontnemen hem zijn kleding, dekens en lakens. Er wordt geen medische assistentie ingeroepen van de forensisch arts of de crisisdienst.

Rond 00.45 uur geeft Dolmatov via de intercom aan dat hij het koud heeft. Hij vraagt om een deken. De medewerker op de centrale post vertelt hem dat hij deze mag hebben, maar dat de deken weer wordt ontnomen als dit voor zijn eigen veiligheid nodig is. Hij krijgt vervolgens van de arrestantenverzorger een scheurhemd en een deken- en lakenpakket.

Zonder enig oordeel over het feit dat Dolmatov twee uur naakt en alleen in een cel heeft gezeten, constateert de inspectie dat het personeel een arts had moeten inschakelen. Als mens vraag ik me af waarom die nacht niemand een arm om hem heen heeft geslagen, een kopje koffie heeft gedronken en bij hem is gebleven. Dan hadden ook zijn kleren en dekens niet ingenomen hoeven worden.

Menselijke maat?

Onderzoeken naar gezondheidsschade door isolatie zijn consistent in hun bevindingen: suïcidale gedachten en gedragingen, emotionele instorting, chronische depressie, onbeheersbare woede, hallucinatie etc. Gelukkig heeft de geestelijke gezondheidszorg in de afgelopen jaren fors ingezet om isoleren in gezondheidsinstellingen te voorkomen. Onder het motto ‘een zieke patiënt laat je nooit alleen’ is tussen 2008 en 2012 het aantal separaties met meer dan 50 procent afgenomen.

Echter in vreemdelingendetentie is nauwelijks iets veranderd. Hoewel staatssecretaris Teeven beloofde de menselijke maat in het beleid terug te brengen had de dood van Dolmatov bij Justitie juist tot gevolg dat bij suïcidale uitingen geen enkel risico meer mocht worden genomen. Sinds zijn dood werd juist bij zelfmoorddreigingen weer vaker besloten om mensen in een isoleercel met camerabewaking te stoppen.

Isolatie en mensenrechten

Isolatie raakt de gezondheid van mensen, maar staat ook op gespannen voet met mensenrechtenstandaarden. In de periode januari tot en met oktober 2014 werden in vreemdelingendetentie 379 mensen in een isoleercel geplaatst. Volgens het Europese Comité ter voorkoming van foltering (CPT) mag vreemdelingendetentie nooit een straffend, karakter hebben. In Nederland is dat wel zo: er staan meerdere hekken rondom de detentiecentra, de afdelingen zijn gesloten, vanaf kwart voor vijf tot de volgende ochtend en tijdens de lunch zit iedereen achter een dikke metalen deur, opgesloten in een cel. En daarbovenop kunnen mensen dus gestraft worden met bijvoorbeeld plaatsing in een isoleercel. Een kale cel, met alleen overdag een zitkussen, ´s nachts een matras, een toilet, een kraantje, een scheurhemd dat over het naakte lichaam wordt gedragen en voor de nacht een scheurdeken. Geen televisie, geen radio, geen boeken, geen uitzicht.

Kale cel

De meest geuite frustratie van mensen in vreemdelingendetentie is ‘waarom zit ik in een gevangenis, ik ben toch geen crimineel?’ In het geval van de isoleercel komt daar vaak een vraag bij: ‘ik ben wanhopig, ik ben bang, ik heb verdriet, moet ik daarvoor worden gestraft? Moet ik daarom in een isoleercel?’

Het afnemen van iemands vrijheid is een straf op zichzelf, misschien in vreemdelingendetentie niet als zodanig bedoelt, maar wel altijd zo ervaren. Opsluiting in een cel verzwaart die straf. Zwaarder dan opsluiting in een kale cel is niet mogelijk. Anno 2015 zijn we allemaal op de hoogte van de gezondheidsrisico´s, waarom nemen  we die risico´s dan nog?

Ik hoop zo dat de regering met de langverwachte Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring een einde gaat maken aan deze desastreuze maatregel.

 

*Het rapport is in samenwerking met van Dokters van de Wereld en de Stichting LOS gemaakt.