Nederlanders overwinteren steeds vaker in Kaapstad: het afgelopen jaar brachten ruim 37 duizend Nederlanders een bezoek aan de stad, waaronder veel digital nomads, mensen die vanuit het buitenland werken. Zij reizen vanwege de zon, de relatief lage kosten en het minimale tijdsverschil met Nederland (slechts een uur) naar de Zuid-Afrikaanse kuststad.
Voor de lokale bevolking betekent de komst van al deze tijdelijke nieuwe buren weinig goeds. Kaapstad heeft al jaren te maken met een flinke huizencrisis, die de zwarte bevolking het hardst raakt. De Zuid-Afrikaanse mensenrechtenactivist Nkosikhona Swaartboi (32) strijdt tegen de woningnood en de extreme segregatie in zijn stad. Met zijn organisatie Reclaim the City voert hij campagne voor betaalbare woningen, júist in het centrum. ‘Sinds het begin van de democratie, 31 jaar geleden, is er in het stadscentrum geen enkele sociale huurwoning gebouwd.’
Segregatie
Zelf groeide Swaartbooi op in de grootse township van Kaapstad, Khayelitsha, berucht om de armoede en het bendegeweld. De wijk werd in 1983 opgericht als onderdeel van het Zuid-Afrikaanse apartheidsbeleid. Alle niet-witte inwoners van Kaapstad werden toen gedwongen te verhuizen naar aangewezen gebieden op meer dan dertig kilometer van het stadscentrum. ‘We hadden geen schoon stromend water, geen toiletten’, vertelt hij. ‘We moesten de bosjes in om onze behoefte te doen. Als je zo leeft, verlies je je waardigheid.’
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Swaartboois moeder verzette zich tegen deze gedwongen segregatie. Ze was actief bij het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), destijds nog een vrijheidsbeweging die streed tegen de apartheid. Enkele jaren na de afschaffing van de apartheid overleed ze, Swaartbooi was toen zeven jaar oud. ‘Mensen gingen met spandoeken de straat op om haar te vieren’, vertelt hij als hij terugdenkt aan zijn moeders dood. Hij ziet het als het begin van zijn eigen activisme. ‘Als ik deze wereld verlaat wil ik net zo gevierd worden als zij, voor wat ik heb gedaan om mijn land beter te maken.’
Kraken
In 2017 kraakte Swaartbooi met Reclaim the City een leegstaand gebouw: het Helen Bowden Nurses’ Home; een oud verblijf voor verpleegsters met uitzicht op de zee. Het pand zou gebruikt worden voor sociale huur, maar werd door de gemeente uiteindelijk voor meer dan 6 miljoen euro particulier verkocht. Reclaim the City besloot na lang actievoeren het gebouw te bezetten en daarmee honderden mensen onderdak te bieden. Daar bleef het niet bij: later kraakte de organisatie nog twee gebouwen in het stadscentrum. ‘We moeten het hebben over wat voor soort stad we van Kaapstad willen maken’, vindt Swaartbooi. ‘Reclaim the City staat voor een gelijkwaardig Kaapstad, waar land niet wordt gezien als handelswaar, maar als een plek om te leven.’
Hoewel kraken in Kaapstad verboden is, zijn de gebouwen in 2025 nog steeds in handen van Reclaim the City. Het risico om gearresteerd of beboet te worden is volgens Swaartbooi voor de bewoners geen reden om te vertrekken. ‘Als je als dakloze op straat slaapt, loop je dat risico ook’, legt hij uit. En zelfs reguliere huurders in het centrum van de stad zijn hun woningen niet zeker. Veel panden worden verkocht aan investeerders en opnieuw verhuurd voor prijzen die de oude bewoners niet kunnen betalen.
In dit soort gevallen is de gemeente van Kaapstad grondwettelijk verplicht om alternatieve huisvesting te bieden, maar volgens Swaartbooi wordt dit systeem vooral gebruikt om armoede te verbannen naar de buitenwijken van de stad. ‘Zo’n alternatieve woning is vaak niet meer dan een krot, 30 kilometer verderop. Hoe kunnen je kinderen dan nog naar de school waar ze altijd naartoe gingen? Ze verwachten dat je zomaar je gemeenschap loslaat, en het inruilt voor een gebied van armoede. Het is alsof we nog steeds onder het apartheidsregime leven, waar verdrijving en onteigening van zwarte mensen aan de orde van de dag is.’
De Moederstad
Swaartbooi betwijfelt of de huisvestingskwestie in Kaapstad door een politieke partij kan worden opgelost. ‘De huidige burgemeester was hiervoor projectontwikkelaar. Hoe moeten wij dan geloven dat hij het belang van iedereen voor ogen heeft? De bal ligt bij ons als activisten. We moeten meer doen dan alleen protesteren. Het beleid waar we voor pleiten gaat zichzelf niet implementeren. Die strijd moet gevoerd worden binnen de gemeenteraad. Ik wil dat we niet alleen een plek aan de onderhandelingstafel krijgen, maar dat we de vorm van de onderhandelingen zelf ook kunnen bepalen.’
‘Mensen moeten platforms die de huisvestingsproblemen verergeren niet ondersteunen’
Ook vindt Swaartbooi dat de vele westerse bezoekers aan de stad moeten nadenken over hun aandeel in de woningnood. ‘Vooral de Nederlanders, de Engelsen en al diegenen die hebben bijgedragen aan de donkere tijden in Zuid-Afrika. Zij hebben als nakomelingen een morele verantwoordelijkheid om de erfenis van apartheid en kolonialisme in Zuid-Afrika niet te versterken.’ Als persoon moet je daarom ook kritisch kijken naar platforms die huizen vercommercialiseren, vindt hij. ‘Kaapstad is niet de enige stad met een huizencrisis. Mensen moeten platforms die de huisvestingsproblemen verder verergeren niet ondersteunen.’
Kaapstad staat internationaal bekend als ‘de Moederstad’, zo genoemd door de Nederlanders die hier in 1652 de eerste Europese nederzetting vestigden. Maar na al die jaren is nog steeds pijnlijk duidelijk dat ze slechts een moeder is voor een select, rijk en veelal wit groepje. ‘Welke moeder zorgt er nou niet voor haar éigen kinderen?’ verzucht Swaartbooi. ‘Zwarte en gekleurde mensen hebben de moederliefde van Kaapstad nooit ervaren.’
