Gevoel – Column van Arnon Grunberg

De boze burger blijft ons bezighouden. Al was het maar omdat deze de politiek in Europa en de VS zo ingrijpend heeft veranderd. Zonder boze burger geen Trump‚ het schrikbeeld van een Marine Le Pen als presidente van Frankrijk zou zonder hem evenmin hebben bestaan‚ en zonder boze burger ook geen ‘middenpartijen’ die de retoriek van extreemrechts overnemen. Wat ons op het heikele punt van benaming brengt. Moeten we het over rechts populisme hebben‚ populisme‚ extreemrechts of zijn er nog andere benamingen?

Taboebreuk

Probleem is dat als we kijken naar bijvoorbeeld de AfD in Duitsland er van alles in die partij te vinden is. Van neonazi’s tot ontevreden burgers die weinig op hebben met neonazisme. Laten we het desondanks over extreemrechts hebben. De AfD‚ PVV en FN leven net als Trump van het systematisch doorbreken van taboes. De taboebreuk heeft hun groot gemaakt. Precies dat maakt die partijen extreem. Wie het bruine gedachtegoed en het racisme oogluikend toestaat of er in bedekte dan wel minder bedekte termen mee flirt‚ maakt zich schuldig aan extremiteit.

Men verklaart de boze burger graag in economische termen. Maar Der Spiegel citeerde onlangs diverse onderzoekers waaruit bleek dat de aanhang van de AfD zich vooral in het midden bevindt‚ qua inkomen en qua opleiding. Daarnaast‚ en dat is niets nieuws‚ blijkt het zwaartepunt van die aanhang zich in het oosten van Duitsland te bevinden. De opvatting dat de verliezers van de globalisering zich in nood tot extreemrechtse redders wenden‚ verdient nuancering.

De boze burger heeft de revolutie geproefd en doet geen afstand van de daarbij horende opwinding

Regio weegt zwaarder dan geld‚ identiteit is belangrijker dan economie‚ de afkeer van de elite gaat hand in hand met afkeer van de buitenlander. Vandaar dat betrekkelijk rationele argumenten als ‘de partij waarop u stemt is slecht voor uw portemonnee’ niet aanslaan. Men wil wel geld verliezen als men desondanks met opgeheven hoofd door het leven kan gaan. Het gaat immers om mensen die zich niet gehoord en niet gezien voelen. Of zij ook daadwerkelijk niet gehoord en niet gezien zijn‚ doet er nauwelijks toe. Het gevoel weegt zwaarder dan het feit. Iedereen die ruzie maakt met zijn partner zal weleens gezegd hebben of te horen hebben gekregen: ‘Ik voel het nu eenmaal zo.’ De boze burger voelt het nu eenmaal zo.

Geciviliseerd nationalisme

Geen economische opleving zal de woede van de boze burger doen verdwijnen. De identiteitscrisis waarin hij zich bevindt duurt voorlopig voort. Of het antwoord kan bestaan uit min of meer geciviliseerd nationalisme – het antwoord van het CDA in Nederland – betwijfel ik. Revolutie gaat gepaard met destructie. Concessies zijn de revolutionair zelden genoeg. De boze burger heeft de revolutie geproefd en weigert afstand te doen van de opwinding die daarbij hoort. Het gevoel ertoe te doen. Het komende decennium zal blijken welke krachten sterker zijn‚ de revolutionaire krachten van extreemrechts of de contrarevolutionaire krachten uit het midden.

Wordt Vervolgd, oktober 2017