‘En toen ben ik daar gewoon gaan staan’

Met een stilteprotest in Boekarest van vijf dagen trad Ioana Tudor uit Roemenië in de voetsporen van haar vader. In 1990 deed hij hetzelfde uit protest tegen het toenmalige regime. Sindsdien is er weinig veranderd. ‘Er zouden hier miljoenen mensen moeten staan.’

Boekarest – Ioana Tudor moet bijna haar leven wagen om tussen het langsrazende verkeer door op het Piata Victoriei te komen. De kale asfaltvlakte ter grootte van een voetbalveld in het centrum van Boekarest is nauwelijks een plein te noemen‚ eromheen cirkelt een vierbaansweg waar acht brede boulevards op uitkomen. Aan de oostkant ervan staat het Roemeense regeringsgebouw. Het is nauwelijks voor te stellen dat op dit plein begin dit jaar nog honderdduizenden demonstranten stonden. Nu is het er leeg‚ op twee kleurige vlaggen na: #resist staat op de ene‚ #insist op de andere‚ als reminder van de demonstranten aan de machthebbers: ‘we zijn er nog’.

Dertien eisen

Tudor rolt een tapijtje in de vorm van een schietschijf uit en neemt plaats op de bullseye. Om haar nek draagt ze een stuk papier dat tot haar enkels komt. ‘Greva Tacerii’ staat er met dikke zwarte letters op‚ oftewel ‘Stiltestaking’. Daaronder staan in verschillende handschriften dertien eisen aan de regering gekrabbeld: een einde aan de corruptie‚ een goede gezondheidszorg‚ gelijke rechten voor lhbt’ers en vrije media bijvoorbeeld. Het is elf uur in de ochtend en de lucht betrekt‚ vanaf nu zal Tudor vijf dagen 24 uur per dag zwijgen. Acht uur per dag zal ze op deze plek voor het regeringsgebouw staan. Ze herhaalt daarmee de stilte-actie die haar vader 27 jaar geleden hield tegen het Roemeense regime.

De 36-jarige Tudor werd geboren in Roemenië‚ maar belandde na de vlucht van haar ouders als 10-jarig meisje in een asielzoekerscentrum in Nederland. Inmiddels woont ze met haar gezin in Leiden en werkt ze als actrice en theatermaker. Haar stiltestaking ziet ze als een actie‚ een kunstperformance en een ode aan haar vader ineen.

Tudor ziet haar stiltestaking als een actie‚ een kunstperformance en een ode aan haar vader ineen

Met haar rug staat ze naar het regeringsgebouw‚ dat zich lijkt te verschuilen achter een groep hoge bomen. De ruiten in de strenge facade weerspiegelen alleen donkere wolken‚ geen ambtenaar of politicus die interesse toont in Tudor. Begin dit jaar was de buitenwereld moeilijker te negeren. De massa demonstranten kwam tot zo ver het oog reikte. Hun geschreeuw moet tot diep in het regeringspaleis hoorbaar zijn geweest: ‘Dieven‚ dieven!’

Spontane volkswoede

Corruptie is al decennialang een groot probleem in Roemenië. Iedere inwoner van het Oost-Europese land weet dat het betalen van steekpenningen‚ desnoods in de vorm van een flesje dure parfum‚ soms de enige manier is om dingen voor elkaar te krijgen. In januari dit jaar kondigde de regering per decreet aan corruptiedelicten onder de 44 duizend euro niet langer te bestraffen‚ een maatregel die veel ambtenaren en politici goed uitkwam.

Een spontane volkswoede volgde. Enkele uren na de bekendmaking van het decreet stond het Piata Victoriei vol. De protesten hielden wekenlang aan‚ honderdduizenden mensen bleven weg van hun werk om er dagelijks bij te zijn. Na tweeënhalve week trok de regering het decreet schielijk in. De meeste demonstranten pakten toen hun leven weer op‚ maar zo’n honderd fanatiekelingen bleven avond aan avond bijeenkomen op het plein. Ze zingen het volkslied en scanderen leuzen naar het regeringsgebouw‚ dat vooralsnog geen krimp geeft.

Met haar stiltestaking zegt Tudor haar boze landgenoten te steunen. De punten op het papier om haar nek verzamelde ze tijdens een speciale avond waarop Roemeense burgers hun eis aan de regering met haar konden delen. ‘Regeringen willen het liefst deze kritische geesten de mond snoeren. Ik maak “herrie” door te zwijgen.’

Opwelling

De stiltestaking van haar vader Dumitru Tudor (1948) begon in 1990 bij toeval‚ vertelt hij in zijn huis in Enschede‚ een paar weken voor het vertrek van zijn dochter. Na de val van dictator Nicolae Ceausescu tijdens de Roemeense Revolutie in 1989 kwam Ion Illiescu‚ een voormalig communist‚ aan de macht. De nieuwe leider legde de prille vrije media weer aan banden en sloeg met geweld de demonstraties tegen zijn regering neer. Vader Tudor nam poolshoogte bij de protesten in het centrum van Boekarest. ‘In een opwelling hief ik mijn vuist naar een politiehelikopter.’ Die beelden werden getoond op het journaal en hij werd aangezien voor een van de protestleiders. Hij werd bestempeld tot ‘vijand van de democratie’.

Tudor: ‘Toen wist ik dat het over was en dat ik niet langer vrij was.’ Thuis pakte hij een vel papier en schreef ‘stiltestaking’‚ daaronder formuleerde hij zijn dertien eisen aan de regering. Net als nu ging dat bijvoorbeeld over vrije media en corruptie. Ook eiste hij dat de verantwoordelijken van het geweld tegen de demonstranten vervolgd zouden worden. Tot grote frustratie van veel Roemenen is dat 27 jaar later nog steeds niet gebeurd.

‘En toen ben ik daar gewoon gaan staan. Als een gek’‚ vervolgt Tudor. Vier dagen stond hij voor Hotel Intercontinental in Boekarest‚ de plek waar de westerse pers graag verbleef. Toen er foto’s van hem in een Roemeense krant verschenen‚ werd hij gearresteerd. Na vier maanden kwam hij vrij en vluchtte met zijn vrouw en drie kinderen naar Nederland.

Er zouden hier miljoenen mensen moeten staan

Dat zijn dochter nu‚ bijna dertig jaar later‚ eveneens een stiltestaking houdt‚ noemt hij ‘dapper’. Hij is haar vooruitgereisd en op de eerste dag van haar actie loopt hij gewapend met paraplu tegen de regen het plein op. Hij omhelst haar en houdt met moeite zijn tranen in. Hoe trots hij ook is‚ hij vindt ook dat de generatie van zijn dochter een effectievere manier van actievoeren moet bedenken – met meer impact. ‘Er zouden hier miljoenen mensen moeten staan. In haar eentje kan ze weinig voor elkaar krijgen.’

Twee dagen later krijgt zijn dochter toch nog gezelschap. De zon schijnt fel en het plein walmt van de autogassen. Calin Andrei‚ een van de fanatieke demonstranten die sinds de massaprotesten iedere avond op het plein bijeenkomen‚ plakt een stuk tape op zijn mond met een kruis erop en gaat naast haar staan. Op de vierde dag sluit zich in stilte nog een derde demonstrant aan. Tudor draagt inmiddels steunkousen tegen de pijn in haar benen.

Retrospectief

Na vijf dagen zwijgen is ‘hoi’ het eerste woord dat Tudor uitbrengt. ‘De volgende keer moet ik iets beters bedenken’‚ zegt ze later. Of de actie wat opgeleverd heeft? ‘Ik denk dat sommige demonstranten zich gesterkt voelen. En bij mijn vader zag ik de trots in zijn ogen. Bij wijze van spreken wilde ik in retrospectief zijn hand vasthouden zodat hij zich alsnog wat minder eenzaam voelt.’

Uitgerekend op de dag na de stiltestaking valt de Roemeense regering; ze gaat aan een interne machtsstrijd ten onder. Op Piata Victoriei haalt Calin Andrei het spandoek met #resist weg. Het andere doek met de tekst #insist laat hij hangen. ‘Er is niets veranderd’‚ laat een andere demonstrant weten. ‘Iedereen wacht stilletjes af wat er nu gaat gebeuren.’

Dit verhaal maakt onderdeel uit van het Iron Curtain Project‚ met verhalen over hoe het communisme nog steeds een rol speelt in het dagelijkse leven van veel Europeanen. Zie www.ironcurtainproject.

Tekst: Emmie Kollau