Een moord, 43 jaar na dato
‘Mijn man was tegen de gewapende strijd. Hij was democratisch‚ vreedzaam en trots op zijn land. Waarom deden ze hem dit aan?’ De weduwe van Vladimir Herzog‚ een linkse journalist‚ toneelschrijver en hoofdredacteur van de zender TV Cultura‚ snapt nog altijd niet waarom de militaire junta van Brazilië haar man in 1975 arresteerde en doodmartelde.
Geëmotioneerd praat Clarice Herzog over de gebeurtenissen van ruim veertig jaar geleden‚ zachtjes schuddend met haar donkere krullen boven een luchtig‚ wit hemd. Het zal warm zijn in de rechtszaal van het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens in San José‚ Costa Rica. Op deze dag in mei buigen vijf rechters uit vijf Latijns-Amerikaanse landen zich over de vraag of Brazilië de daders van de moord op Herzog alsnog moet vervolgen‚ wat live te volgen is via internet.
Na de arrestatie verklaarde het leger dat Herzog zich had opgehangen aan zijn riem. Het verspreidde een foto‚ die ook in de rechtszaal wordt getoond‚ waarop Herzog op zijn knieën zit met een riem om zijn nek‚ een onnatuurlijke houding voor een zelfmoord. De staat erkende de leugen uiteindelijk en liet in 2012 de doodsoorzaak op Herzogs overlijdensakte veranderen van ‘zelfmoord’ in ‘letsel veroorzaakt door mishandeling’. Maar niemand werd vervolgd.
‘Oudere’ zaken
Volgens de jurist Alberto Toron‚ die Brazilië vertegenwoordigt‚ is vervolging onmogelijk vanwege de Amnestiewet van 1979‚ die werd aangenomen tijdens de Braziliaanse dictatuur (1964-1985). Bovendien‚ stelt Toron‚ is Brazilië pas in 1988 tot het Latijns-Amerikaanse Mensenrechtenhof toegetreden. Daardoor zou het niet mogelijk zijn ‘oudere’ zaken te laten voorkomen.
Het wekt wrevel bij Clarice Herzog. ‘Het is voor ons cruciaal dat we de waarheid weten’‚ zegt ze. ‘De staat heeft nooit iets voor ons gedaan. We kregen zelfs geen condoleancebrief.’ Sergio Gardenghi van de Inter-Amerikaanse Mensenrechtencommissie (CIDH)‚ die beslist welke zaken aan het hof worden voorgelegd‚ steunt haar: de marteldood van Herzog is een misdaad tegen de menselijkheid‚ zegt hij. Deze kan niet verjaren en moet dus ‘van de plank’ worden gehaald.
Illusies
Aan het eind van de dag zegt het hof toe snel met een oordeel te komen. Mocht het hof verklaren dat Brazilië de moord opnieuw moet onderzoeken‚ dan kan dat een stap zijn richting afschaffing van de Amnestiewet. Die maakte destijds de vrijlating mogelijk van 25 duizend politieke gevangenen‚ maar gaf ook amnestie aan de beulen en militairen‚ die samen 421 moorden en ‘verdwijningen’ en ook martelingen op hun geweten hebben. Argentinië schafte ook zijn ‘Punto Final’-wet af‚ in 2005‚ waarna alsnog processen begonnen tegen daders die wandaden begingen tijdens de Argentijnse dictatuur (1976-1983).
Veel illusies hoeven de Braziliaanse nabestaanden zich echter niet te maken. In 2010 heeft het Braziliaanse Hooggerechtshof nog verklaard de Amnestiewet niet te willen herzien. En al is Brazilië lidstaat van het Inter-Amerikaanse Mensenrechtenhof‚ het kan diens ‘aanbevelingen’ altijd naast zich neerleggen.
