Cultuur

Bootvluchtelingen uit Vietnam

In 1981 stappen de Vietnamese visser Hung en zijn dochter Quyên met 61 anderen op een boot waarmee ze de repressie ontvluchten die volgde op de Vietnam-oorlog. De opvarenden hebben nauwelijks eten en drinken, en op de tweede dag gaat de motor kapot. De redding lijkt desondanks nabij, want Hung navigeert de boot naar een van de drukste vaarroutes ter wereld, tussen Hongkong en Singapore. De voorbijvarende vrachtschepen – Hung telt er 26 – weigeren echter te stoppen. Uiteindelijk worden de opvarenden gered door een Belgisch schip.

In Wanneer het water breekt vertelt de Belgische Chris De Stoop het verhaal van Hung, Quyên en de andere opvarenden. Wat voor gevolgen had hun vlucht? Hoe bouwden ze een nieuw bestaan op in een ander land? Hung komt terecht in het Oost-Vlaamse Wichelen, waar hij hulpkoster wordt in de katholieke kerk. Zijn dochter schopt het tot eigenaar van een bekend Brussels restaurant. Andere opvarenden zijn vandaag de dag arts, ingenieur of bankier. Een prachtig verteld verhaal, dat door de Europese vluchtelingencrisis van de afgelopen jaren ook weer hoogst actueel is.

Chris De Stoop
Wanneer het water breekt
De Bezige Bij
286 p., € 21,99

Tolken voor de IND

‘Ik ben uw tolk, ik ben onpartijdig en ik bemoei me niet met dit gesprek.’ Zo begint de uit Irak gevluchte Fadil al-Abd elk telefoongesprek waarin hij gesprekken vertaalt tussen vluchtelingen en overheidsinstellingen als de IND. Televisiemaker Renée van der Ven legde het werk van Fadil vast in een minidocumentaire.

Hoewel de uitzending bijna volledig bestaat uit beelden van Fadil die telefoneert vanuit zijn zolderkamer, blijf je geboeid kijken. In de eerste plaats door de uiteenlopende gesprekken die de tolk voert met de naam- en gezichtsloze personen aan de andere kant van de lijn. Zij zijn verwikkeld in een asielprocedure, krijgen een burgerservicenummer toegewezen of zijn op zoek naar psychische hulp. Tegelijkertijd maken de gesprekken nieuwsgierig naar Fadil. Hij moet neutraal blijven, maar aan zijn gezicht is te zien dat de verhalen van de vluchtelingen hem niet in de koude kleren gaan zitten.

Renée van der Ven
De vertolker
Uitzending: 4 november 23.20 uur, NPO 3

Martin Luther Kings laatste avond

Vijftig jaar geleden werd Martin Luther King vermoord. Het toneelstuk The mountaintop laat zien hoe de activist zijn laatste avond in een hotelkamer in Memphis doorbrengt. King raakt in gesprek met het zwarte kamermeisje Camae. De (fictieve) ontmoeting begint flirterig, maar al snel komen ook Kings tekortkomingen en successen aan bod. De schrijfster van The mountaintop, de uit Memphis afkomstige Katori Hall, laat zien hoe we van gewone mensen heiligen maken, en hoe heiligen gewone mensen blijken.

Het toneelstuk werd in 2009 voor het eerst opgevoerd in Londen en beleefde vanaf 2011 grote successen op Broadway. In New York werd de rol van King vertolkt door Samuel L. Jackson; in de Nederlandse uitvoering, die in september in première ging, gaat die eer naar Dennis Rudge. Joy Wielkens tekent voor de rol van Camae in het door Teunkie van der Sluijs geregisseerde stuk. Amnesty organiseert bij een groot deel van de voorstellingen een programma, waarbij na afloop kan worden doorgepraat over discriminatie en racisme in Nederland.

Het Nationale Theater
The mountaintop
Speellijst: www.themountaintop.nl

Taboedoorbrekend debuut over Iran

De Duits-Iraanse regisseur Ali Soozandeh schept er zichtbaar genoegen in om de dubbele moraal van zogenaamd vrome moslims in landen als Iran aan de kaak te stellen. Al meteen aan het begin van zijn debuutfilm Tehran taboo gaat hij er met gestrekt been in. We zien een prostituee die zich bij de sharia-
rechter vervoegt om het huwelijk met haar drugsverslaafde, gedetineerde echtgenoot te kunnen ontbinden. De corrupte rechter wil daar alleen aan meewerken als de vrouw met hem naar bed gaat.

Soozandeh laat in zijn film zien hoe Iraniërs in het dagelijks leven beperkt worden door een
verstikkende seksuele moraal, wrede machthebbers en armoede. Hij schetst een deprimerend beeld van een groep mensen die elkaar gevangenhouden in een web van leugens en buitenechtelijke seks.

De regisseur maakt gebruik van animatie en de rotoscooptechniek. Daarbij worden scènes eerst met acteurs van vlees en bloed opgenomen,
en vervolgens overgetekend. De keuze voor animatie werd ook ingegeven door praktische overwegingen: door de controversiële inhoud kon Soozandeh zijn film onmogelijk in Teheran zelf opnemen.
Bekijk trailer.  

Ali Soozandeh
Tehran taboo
In november te zien tijdens Movies that Matter on Tour
www.moviesthatmatter.nl

Een sombere boodschap verkoopt beter

Het gaat beter met de wereld dan we denken, schrijft de Canadees-Amerikaan Steven Pinker in zijn boek Verlichting nu. De levensverwachting is gestegen, de kindersterfte gedaald en er is minder honger dan jaren geleden werd voorspeld. Dat we dat niet zien is niet gek, zegt Pinker: mensen zijn nu eenmaal eerder bang voor wat ze kunnen verliezen dan dat ze positief zijn over wat ze winnen.

De boodschap verkoopt veel beter als die somber is, zegt de Canadees-Amerikaanse schrijver Steven Pinker. Kijk naar de Pulitzer-prijzen voor non-fictie: die gingen in recente jaren naar boeken over genocide, terrorisme, kanker, racisme en het uitsterven van de mensheid. Pinker had eraan kunnen toevoegen: mijn boek zal die prijs niet krijgen. Want daarin toont hij met talloze statistieken aan hoezeer de wereld erop vooruit is gegaan.

Neem Kenia. De levensverwachting daar steeg tussen 2003 en 2013 met bijna tien jaar. De trend is wereldwijd. De kindersterfte daalde in ontwikkelde landen met een factor honderd. De moedersterfte rond de bevalling is in Europa nu driehonderd keer zo laag als drie eeuwen geleden. Hoewel nu 13 procent van de mensen in de ontwikkelingslanden ondervoed is, is de situatie lang niet zo dramatisch als eind jaren veertig toen dat 50 procent was. Tegen vele voorspellingen in. In 1968 verscheen de bestseller De bevolkingsbom, van bioloog Paul R. Ehrlich, die betoogde dat ‘de strijd om de hele mensheid te voeden definitief verloren is’ en dat al in de jaren tachtig zestig miljoen Amerikanen en vier miljard andere mensen zouden verhongeren.

Waarom kwamen die prognoses niet uit? Pinker gaat er uitgebreid op in. De teloorgang van het communisme is één factor, want juist in de totalitaire communistische staten (de Sovjet-Unie, China) kwamen tientallen miljoenen mensen om door beleid dat geen kritiek duldde. Daarvoor in de plaats kwam een wereldwijde verbreiding van de democratie, waar ook plaatselijke politieke, religieuze en maatschappelijke leiders voor het lot van ‘hun’ mensen konden opkomen. Door de globalisering, met name de explosie in de handel, kon aan de eerste levensbehoeften van een enorm aantal mensen tegemoet worden gekomen. Maar de belangrijkste factor, aldus Pinker, was die van wetenschap en technologie. Zo’n honderd geleerden hebben met hun uitvindingen vijf miljard levens gered, het meest door vaccinatie. Ook van grote betekenis zijn mobiele telefoons in ontwikkelingslanden. Want door de telefoon weten mensen waar de markt gunstig is, kunnen ze op tijd een ziekenhuis bereiken, worden ze gewaarschuwd voor rampen en onderhouden ze contacten die hun welzijn en welvaart ten goede komen.

Pinker schreef eerder baanbrekende boeken over taal, psychologie en de ontwikkelingen in het beheersen van geweld. Hij gaat in zijn nieuwe boek niet voorbij aan de hedendaagse dreigingen: aids, honger, de oorlog in Syrië, de vluchtelingenstromen, onderdrukking, de gevaren van de regering-Trump. Maar, zegt hij, we moeten objectief blijven. Mensen zijn eerder bang voor wat ze kunnen verliezen dan dat ze positief zijn over wat ze winnen. Moreel redeneren vereist echter proportionaliteit. Het is vervelend als iemand gemene dingen zegt op Twitter, maar dat is niet van hetzelfde kaliber als de slavenhandel of de Holocaust. Wat niet helpt, is alles op één hoop te vegen. Oorlog, misdaad, vervuiling, armoede, ziekte en onfatsoen zijn geen uitingen van Het Kwaad. Het zijn problemen die elk een eigen aanpak nodig hebben. En die te oordelen naar de situatie van nu, vaak kunnen worden opgelost

Steven Pinker
Verlichting nu
Atlas Contact
920 p., € 49,99

Wordt Vervolgd, nov. 2018