Tussen vluchtelingen en wereldleiders, een niemandsland

Wereldleiders blijven onbewogen onder het lijden van vluchtelingen. Zowel de VN-Veiligheidsraad als de Amerikaanse president Obama proberen de wereld tot actie te bewegen door komende week twee vluchtelingentoppen te organiseren. Maar de onderhandelingen van de afgelopen maanden duiden erop dat de VN-top op maandag gedoemd is te mislukken. Het ziet er niet naar uit dat de Obama-top de dag erna dat zal goedmaken.

Hoe hoog ondertussen de nood is, blijkt uit wat er op dit moment gebeurt in een strookje woestijn tussen de grenzen van Jordanië en Syrië, dat ook wel bekend staat als ‘de berm’. Zo’n 75.000 mannen, vrouwen en kinderen zitten daar al bijna een jaar vast. Toen een Jordaanse militaire grenspost afgelopen juni werd aangevallen, sloot het land zijn grenzen hermetisch af en liet de vluchtelingen aan hun lot over in niemandsland, buiten het bereik van internationale hulporganisaties.

Geteisterd door zandstormen in de allesverzengende zomerhitte, trachten Syrische vluchtelingen in de berm te overleven op voorraden eten en drinken die in rap tempo slinken. Velen zijn ernstig ziek – satellietfoto’s van Amnesty International tonen tientallen geïmproviseerde graven van hen die goed behandelbare ziektes als uitdroging en diarree niet overleefden. Dit drama had voorkomen kunnen worden, als andere landen hun verantwoordelijkheid hadden genomen voor de meer dan een half miljoen vluchtelingen in Jordanië.

Bekrompen eigenbelang prevaleert

Terwijl deze tragedie zich ontvouwde, steggelden diplomaten in New York over een gematigd VN-voorstel om de verantwoordelijkheid voor vluchtelingen te delen en ten minste een tiende van de meest zwakken onder hen elk jaar te hervestigen. Uiteindelijk wezen de EU, een groep Afrikaanse landen, Rusland en China deze oplossing van de hand. Daarmee lieten ze hun eigen bekrompen eigenbelang prevaleren boven een brede wereldwijde oplossing.

Als wereldleiders er inderdaad niet in slagen actie te ondernemen tijdens de twee septembertoppen, bestaat het risico dat ze nog meer landen ertoe aanzetten om vluchtelingen aan hun lot over te laten, zoals in ‘de berm’.

Grenzen sluiten overal

In mei kondigde Kenia aan ‘s werelds grootste vluchtelingenkamp Dadaab te sluiten en honderdduizenden Somalische vluchtelingen terug te sturen naar een land in conflict. Pakistan dreigt 1,5 miljoen Afghaanse vluchtelingen uit te zetten. Aanvallen van de autoriteiten jaagden onlangs al 60.000 van hen de grens weer over naar Afghanistan, dat vanwege oplaaiend geweld steeds gevaarlijker wordt.

In Zuidoost-Azië en Australië worden vluchtelingen onder erbarmelijke omstandigheden opgesloten in overvolle gevangenissen waar geweld heerst, niet zelden met dodelijke afloop. In Europa slapen tienduizenden vluchtelingen in tenten of detentiecentra.

De grenzen sluiten zal de vluchtelingen die ik wereldwijd heb ontmoet er nooit van weerhouden veiligheid te zoeken voor zichzelf en hun families. Het dwingt hen er slechts toe grotere risico’s te nemen en onder slechtere omstandigheden te leven.

Snel actie nodig

Obama’s Leaders’ Summit on Refugees biedt wereldleiders een tweede kans. Obama roept genodigden – waaronder Nederland – op om concrete toezeggingen te doen om op korte termijn de noden van vluchtelingen te lenigen. Zullen zij het lef hebben twee dagen lang platitudes over internationale solidariteit te uiten, terwijl ze er niet eens in slagen actie te ondernemen voor tienduizenden Syrische vluchtelingen die creperen in de woestijn?

Tijdens deze top, of in de weken daarna, moeten meer welvarende landen hun aandeel leveren – en snel. Een falen om in New York collectieve verantwoordelijkheid te nemen mag er niet toe leiden dat landen wereldwijd afstand doen van hun nationale verantwoordelijkheid.

Echt leiderschap nodig

Bij gebrek aan een wereldwijd plan hebben we een snel en beslissend vertoon van leiderschap nodig van een kerngroep van landen die bereid is verantwoordelijkheid te nemen en de grote tragedie van deze tijd aan te pakken.

Ze kunnen beginnen met het onmiddellijk ondersteunen van buurlanden van Syrië, zoals Jordanië, door de kwetsbaarste vluchtelingen te hervestigen en er tegelijkertijd op aan te dringen de grenzen te openen voor wanhopige Syriërs die de gruwelen die we op tv zien zijn ontvlucht.

De harde werkelijkheid is dat meer dan een miljoen mensen voor het eind van 2017 hervestiging nodig hebben. Hoe meer landen meedoen, hoe uitvoerbaarder dat is. Hoe lang regeringsleiders ook aan vergadertafels doorbrengen, het probleem wordt niet opgelost voordat dat gebeurt.

Er staat veel op het spel

Als dit mislukt, zijn de consequenties voor vluchtelingen in ‘de berm’ en elders te verschrikkelijk om over na te denken.

Ieder van ons wil graag geloven dat we ergens een veilig heenkomen kunnen vinden als oorlog of vervolging ons leven verwoest. Toch is dat precies wat er nu op het spel staat.

Als onze leiders – regeringen, bestuurders en politici – uitvluchten blijven zoeken terwijl ze geconfronteerd worden met enorm leed, dreigt een dystopie waarin een toenemend aantal vluchtelingen geen veilig heenkomen vindt – en zelfs teruggestuurd wordt naar de oorlogsgebieden die ze juist moesten ontvluchten.