Arnon Grunberg: ‘Wanneer wordt dat handenwassen tegen virussen een gedragsstoornis?

Mensenkennis komt veelal neer op de vraag: hoe gaan wij met risico’s om?

Na de aanslagen van 11 september 2001 daalden de huizenprijzen in New York sterk, een paar maanden lang waren ook de hotels in New York goedkoop. Vrijwel niemand wilde naar de stad. Men voelde zich er niet meer veilig.

Achteraf weten wij dat New York ook in 2001 een betrekkelijk veilige stad was, op die ene dag na en dan ook nog in een zeer bepaald gebied, om niet te zeggen in twee bepaalde gebouwen.

Nu is het makkelijk de paniek en de angst van de ander te relativeren. Ik zou liegen als ik zou beweren dat ik zelf nooit last heb van ongegronde angst; maar angst en aan hysterie grenzende paniek hoeven daarom nog niet als onvermijdelijkheden te worden geaccepteerd.

Vooral niet omdat paniek kwaadaardige nevenverschijnselen kan hebben. De angst voor aanslagen ging vaak gepaard met angst voor, en soms zelfs afkeer van, de vreemdeling, de moslim. Wie beweerde dat de kans op een auto-ongeluk aanzienlijk groter was, werd weggehoond – je mocht een aanslag niet met een auto-ongeluk vergelijken.

Publiek

Makkelijk ook om de media de schuld te geven. De media, die verrukkelijke zondebok, die vergaarbak voor vrijwel alles wat onder de noemers informatie, desinformatie en vermaak kan worden weggestopt.

Voetballers zeggen dat je geluk kunt afdwingen. Een kleine troost

De media willen aandacht van het publiek. Dat hebben ze met profeten gemeen. Een profeet die zegt, ‘morgenmiddag gaat het motregenen’, zal weinig toehoorders verzamelen, maar een profeet die zegt, ‘morgenmiddag gaat het kogels ijs hagelen waaraan we allemaal kapot zullen gaan, kijk naar de hagel van vandaag die was al niet voor de poes, en we hebben het verdiend, want we zijn zondaars’, zal ongetwijfeld publiek verzamelen.

De angst voor de catastrofe, een uitvloeisel van angst voor de eigen sterfelijkheid, zit diep.

Het juiste gedrag

Het is de vraag of wij tot rationeel gedrag in staat zijn – een enkeling zal zeggen: het is de vraag of wij rationeel gedrag moeten nastreven. Of het nu gaat om aanslagen, virussen, of klimatologische rampen, wat is het juiste gedrag?

We weten niet waar de volgende aanslag zal plaatsvinden, we weten hooguit dat er al vrij lang geen aanslagen hebben plaatsgevonden. We weten dat handen wassen helpt tegen verspreiding van virussen, maar hoe vaak moeten we onze handen wassen? Wanneer wordt dat wassen een gedragsstoornis?

Leven blijft een casino, je moet geluk hebben – dat is voor iedereen die controle nastreeft, en wie streeft dat niet na, een ondraaglijke gedachte.

Voetballers zeggen dat je geluk kunt afdwingen. Een kleine troost.

De eigen machteloosheid moet niet worden ontkend noch worden overdreven.

Wie behoefte heeft aan meer zekerheid dan het altijd karige advies van experts, kan zijn toevlucht nemen tot schietgebedjes of de aanschaf van een talisman.

Een wetenschapper zal allicht stellen: een placebo werkt.