Update (12-10-2021): De Filipijnse journalist Maria Ressa, oprichter van Rappler, heeft samen met de Russische journalist Dmitri Moeratov de Nobelprijs voor de Vrede gewonnen.

Het is zeven uur in de ochtend als Maria Ressa bij het ontbijt in haar hotel in Genève een slokje koffie neemt. Als directeur van het zwaar bedreigde Rappler, een Filipijns multimedia nieuwsnetwerk, heeft ze het zo druk met afspraken dat dit vroege tijdstip het beste moment voor het interview is. Het is een ontroerend weerzien. Precies twintig jaar geleden leerden Ressa en ik elkaar kennen toen we verslag deden van het gewelddadig verlopen referendum in Oost-Timor – zij als CNN-verslaggever, ik als freelance journalist.

In een wit poloshirt met het Rappler-logo en een spijkerbroek zit Ressa tegenover me, klein van stuk en vol energie. Enthousiast en gedreven vertelt ze over haar leven en werk – wat bij haar een en hetzelfde is. Het feit dat ze een van de meest vervolgde journalisten van de Filipijnen is, lijkt ze van zich af te laten glijden. ‘Elke journalist voelt zich oncomfortabel als zij zelf het verhaal wordt. Nu is Rappler het verhaal. Maar ik weet ook dat we de mogelijkheid hebben iets moois op te bouwen’, zegt ze met stralende ogen.

Sluipschutters

Haar carrière vormde de leerschool voor wat ze nu meemaakt. ‘Als journalist zit je op de eerste rij van de geschiedenis’, stelt Ressa, die werd geboren in de Filipijnse hoofdstad Manilla, opgroeide in de VS en voor CNN als bureauchef in de Filipijnen en Indonesië werkte. ‘Het begin van mijn loopbaan in 1986 viel samen met de vreedzame opstand die een einde maakte aan de dictatuur van Ferdinand Marcos.’ Ze was getuige van de val van Soeharto, de sterke man van Indonesië die na 32 jaar moest opstappen. Als de dag van gisteren herinnert ze zich hoe sluipschutters het vuur openden op studenten die bij de Trisakti-universiteit in Jakarta demonstreerden. ‘Mijn carrière was gewijd aan de verslaggeving van landen in Zuidoost-Azië die de omslag maakten van een autoritair regime naar democratie’, blikt ze terug.

Het ging haar om waarheidsvinding, autoriteiten ter verantwoording roepen, grenzen opzoeken (‘als mensen de uitbarstende vulkaan af rennen, ga jij naar boven’) en empathie, waarbij ze het leven van gewone mensen plaatste in de grotere context van hun stad, land en de wereld.

Hartverscheurend

In die periode had ze ook haar meest hartverscheurende ervaring. Met haar CNN-ploeg was Ressa van de Oost-Timorese hoofdstad Dili onderweg naar de plaats Suai, waar milities gesteund door het Indonesische leger een bloedbad hadden aangericht in een kerk. Er kwam een man kwam op hen af. Hij vertelde dat hij werd achtervolgd en smeekte om hem naar Dili te brengen. Maar Ressa besloot het verhaal over Suai voorrang te geven en beloofde hem later op te pikken. ‘Het leek toen de beste oplossing’, zegt ze, terwijl tranen in haar ogen opwellen. Op de terugweg was de man verdwenen. Toen ze navraag deed, bleek hij te zijn vermoord. ‘Ik heb nog zo vaak nagedacht over dat verschrikkelijke morele dilemma. Nam ik de juiste of de verkeerde beslissing?’

‘Alles wat ik als journalist had geleerd bij de verslaggeving van kidnappings, kon ik in de praktijk brengen’

Ze werkte nog vijf jaar voor CNN en schreef haar eerste boek over Al Qaeda in Zuidoost-Azië; daarna keerde Ressa terug naar de Filipijnen. ‘Ik wilde weer deel uitmaken van een gemeenschap en iets opbouwen’, vertelt ze. Als hoofd van de nieuwsafdeling van ABS-CBN, het grote tv- en radiostation op de Filipijnen, verkeerde ze in de positie iets te kunnen doen met de harde lessen die ze geleerd had. De helikopter waarmee verslaggevers uitrukten naar rampgebieden werd voortaan voor de helft volgeladen met hulpgoederen voor slachtoffers. Toen in 2008 drie van haar journalisten door de Filipijnse terreurgroep Abu Sayyaf werden ontvoerd, vormde ze een eigen crisisteam dat de onderhandelingen leidde. ‘Alles wat ik als journalist had geleerd bij de verslaggeving van kidnappings, kon ik in de praktijk brengen.’ Elf dagen later waren haar medewerkers vrij.

Klimaatverandering

Na een conflict over een politieke benoeming van een presentator nam ze ontslag. Met een groep collega’s zette ze Rappler op, ‘een sociaal nieuwsnetwerk waar verhalen inspireren tot maatschappelijk engagement’, en dat met digitale middelen werkt aan verandering. Voorheen algemeen buitenland-correspondent was ze op de Filipijnen activistischer geworden. Neem klimaatverandering, wat Ressa als het grootste gevaar voor de mensheid beschouwt. De Filipijnen worden jaarlijks geteisterd door gemiddeld twintig tyfoons. Om de hulpverlening te verbeteren bouwde Rappler een digitaal platform samen met overheidsdiensten, ngo’s en het Rode Kruis. ‘Als je gered moet worden tijdens een ramp, tik je #rescuePH in op je telefoon.’ De locatie plopt automatisch op de kaart van de burgerbescherming op, die actie kan ondernemen.

‘Rappler is allebei: journalistiek én sociaal engagement’

Tegelijk is Rappler een kritische nieuwsorganisatie met een breed scala aan berichten, van politiek tot entertainment. Ressa: ‘Onze verslaggever stelde tijdens de tyfoon Haiyan in 2013 pittige vragen aan de minister van Sociale Zaken en Ontwikkeling, die daarop in huilen uitbarstte. Daarna belde het ministerie met de vraag: “Werken jullie nu samen met de regering of niet?” Ze wisten niet wat ze met ons aan moesten. Maar Rappler is allebei: journalistiek én sociaal engagement.’ Inmiddels werken er honderd mensen. ‘En 68 procent is vrouw’, zegt Ressa tevreden.

Online aanvallen

Alles veranderde toen Rodrigo Duterte in mei 2016 tot president van de Filipijnen werd verkozen. De pendule slingerde terug van een democratie met grote problemen naar een land met een autoritair-populistisch bewind. Binnen enkele weken ontketende Dutertes regering een gewelddadig antidrugsbeleid waarbij drugsverslaafden en drugshandelaren bruut werden vermoord. ‘Als onze verslaggever, cameraman en fotograaf die hiervan verslag deden ’s avonds thuiskwamen, hadden ze vaak wel acht lijken gezien. Ik wist dat zich iets afschuwelijks voltrok’, zegt Ressa. Toen haar nieuwsnetwerk de regering verantwoordelijk hield voor de drugsdoden, barstten de online aanvallen tegen Rappler los. ‘De nieuwe censuur is niet dat je mensen beperkingen oplegt. Nee, je zet de sluizen open waardoor een online vloedstroom op gang komt waarbij zo op mensen wordt ingebeukt dat ze niet langer feit van fictie kunnen onderscheiden en zwijgen.’

Negentig haatberichten per uur

Rappler deed onderzoek naar de aanvallen en kon aantonen dat met 26 nep-accounts maar liefst 3 miljoen Facebook-accounts konden worden bereikt. Facebook werd geïnformeerd. Toen er geen antwoord kwam, publiceerde Rappler een serie over propaganda. ‘Toen gingen de sluizen pas echt open’, vertelt Ressa. Per uur ontving ze zo’n negentig haatberichten, doodsbedreigingen en oproepen om haar te verkrachten.

In het najaar van 2016 voerde Rappler de beveiliging op. Ressa: ‘Je weet nooit wanneer aanvallen in de virtuele wereld omslaan in daadwerkelijk geweld in de echte wereld.’ Uit onderzoek van Rappler bleek dat het om een ‘systematische en gecoördineerde’ operatie vanuit ‘het paleis’ ging. ‘De campagne-machinerie die Duterte had geholpen de verkiezingen te winnen, was omgezet in een machinerie met sociale media als wapen.’ Ressa is ervan overtuigd dat haar land een internationale testcase vormde voor wat elders stond te gebeuren – zoals bij de Amerikaanse verkiezingen.

De wet als wapen

Nadat Duterte Rappler aanviel in zijn presidentiële jaarrede van 2017, begonnen de Filipijnse autoriteiten met een juridisch offensief tegen de mediaorganisatie. Er volgden elf aanklachten voor zaken als belastingontduiking en smaad. De vergunning van Rappler werd ingetrokken. ‘Omdat we in beroep gingen zijn we nog altijd operationeel’, zegt Ressa. ‘Maar het zijn ongegronde aanklachten, bedoeld om ons de mond te snoeren. Na de sociale media wordt nu ook de wet als wapen tegen ons ingezet.’

De rechtszaken kosten Rappler niet alleen handenvol geld (waarvoor inmiddels een fonds is opgezet). ‘Zo’n 90 procent van mijn tijd ben ik bezig met die processen. Maar wat me energie geeft, is dat we niet alleen een defensieve strategie voeren’, glimlacht Ressa, waarna ze het interview moet onderbreken voor een conferencecall over het nieuwe digitale platform dat Rappler bouwt. Straks kun je bij verhalen op Rappler geattendeerd worden op petities of actiegroepen waarbij je je kunt aansluiten.

‘Het grappige is dat ik me indertijd als CNN-verslaggever nooit realiseerde dat er een enorm netwerk bestaat dat opkomt voor bedreigde journalisten’

Als ze terug is, vertelt Ressa over haar arrestatie dit jaar. Op 13 februari viel de recherche het kantoor van Rappler binnen. Ze werd meegenomen en een nacht vastgehouden. De zaak betreft een artikel uit mei 2012 over een ex-rechter die in een auto reed van een louche zakenman. Ruim vijf jaar later, in 2017, diende de ondernemer opeens een aanklacht in tegen het nieuwsnetwerk op basis van een ‘cyber-laster’-wet die september 2012 was aangenomen, dus ná publicatie van het artikel. Vervolgens kreeg de zakenman een lucratieve businessdeal via het bureau van de president. Zijn aanklacht tegen Rappler werd door de politie afgewezen, maar in 2018 opnieuw ingediend. Op Valentijnsdag kwam Ressa op borgtocht vrij.

Inmiddels heeft Rappler in totaal meer dan 60 duizend dollar aan borgtocht en terugkeergaranties moeten betalen. ‘Ik kan niet zomaar meer reizen’, licht Ressa toe. Toen ze onlangs een dag langer in de VS wilde blijven, kon dat niet. Ze had de Filipijnen pas mogen verlaten nadat de rechter akkoord was met het reisschema en er 10 duizend dollar aan terugkeergaranties was betaald.

Tekeergaan

De intimidatie bereikte een nieuw niveau toen twee Duterte-aanhangers dit jaar door de bewaking wisten te glippen, doordrongen tot de voordeur van het Rappler-kantoor en daar als bloggers live op Facebook tekeergingen tegen Ressa en het nieuwsnetwerk.

Hoe gaat ze met die vervolging om? ‘Het is net als het werken in conflictgebieden. Je moet pragmatisch zijn, een analyse maken en niet toestaan dat bedreigingen je je van je plannen houden’, zegt ze met die combinatie van ernst, optimisme en luchthartigheid die haar kenmerkt.

Intussen geniet Rappler enorme internationale steun. ‘Het grappige is dat ik me indertijd als CNN-verslaggever nooit realiseerde dat er een enorm netwerk bestaat dat opkomt voor bedreigde journalisten.’ Ook Amnesty International voerde actie, de Australische sectie stuurde 30 duizend handtekeningen naar het Filipijnse ministerie van Justitie met als eis dat de rechtszaken worden ingetrokken. ‘Ik denk niet dat we zonder deze wereldwijde aandacht het op deze manier hadden overleefd’, zegt ze geroerd.

Koffie van George Clooney

Ressa en haar Rappler-collega’s worden overstelpt met internationale prijzen. In mei riep TIME haar uit tot een van ’s werelds honderd invloedrijkste mensen van 2019. Mensenrechtenactivisten, internationale organisaties, universiteiten, politici en beroemdheden willen haar ontmoeten en ondersteunen. ‘George Clooney maakte koffie voor ons!’ roept ze vrolijk.

Hoe ziet ze de toekomst? ‘Ik bereid me voor op het allerbeste scenario, waarbij Rappler floreert’, glimlacht ze. ‘Al houd ik ook rekening met het slechtste scenario, waarbij we slachtoffer worden van meer geweld, moeten sluiten of ik in de gevangenis beland. Maar mentaal ben ik voorbereid. Ik ben niet bang.’