Zimbabwe

‘We waren opgetogen over de uitspraak. Eindelijk erkenning in de regio voor wat ons was aangedaan.’ In een Amsterdams café kijkt koffieteler Charles Taffs voorzitter van Zimbabwaanse Unie van Commerciële Boeren (CFU) terug op het proces dat hij met 78 andere blanke boeren voerde tegen de Zimbabwaanse staat. Initiators waren Mike Campbell, destijds 72, en diens schoonzoon Ben. Hun land was zonder compensatie afgepakt net als dat van vierduizend andere blanke boeren tijdens de omstreden landhervorming van de regering-Mugabe. Na in eigen land vergeefs rechtszaken hiertegen te hebben gevoerd stapte Campbell naar het SADC-Tribunaal het regionale hof van de Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap (SADC) in Windhoek Namibië.

Arrogantie
De indringende documentaire The White African (2009) volgt Campbell in de rechtszaal en daarbuiten. Te zien is hoe zijn land wordt bezet, hoe hij wordt geïntimideerd door bezetters en later in elkaar geslagen en hoe hij desondanks doorzet. De opnames in de rechtszaal in Windhoek vooral de arrogantie van de advocaat van Zimbabwe zijn historisch en onthullend.

Na de Nederlandse première vertelde de Britse regisseur Andrew Thompson hoeveel moeite het had gekost toestemming te krijgen om te filmen tijdens de rechtszitting. ‘Uiteindelijk zwichtten ze voor het argument dat de feil zou leiden tot bredere erkenning van het nog jonge hof.’

Het proces zelf veroorzaakte echter het omgekeerde. In 2008 gaf het tribunaal de 79 boeren op alle punten gelijk wat het bevestigde in hoger beroep: Zimbabwe had in strijd met het oprichtingsverdrag van de SADC gediscrimineerd op grond van huidskleur en moest de onteigening ongedaan maken. Zimbabwe negeerde de uitspraak. En in plaats van het land te dwingen de uitspraak uit te voeren zetten de vijftien SADC-lidstaten het hof in 2010 op non-actief.

Reanimeren
Afgelopen zomer besloot de SADC-top in Mozambique het tribunaal op termijn weer te reanimeren maar alleen voor conflicten tussen SADC-staten onderling. Het Europees Mensenrechtenhof begon in 1959 ook als gerechtshof waar alleen lidstaten van de Raad van Europa zaken konden aanspannen over misstanden in andere lidstaten. In de praktijk gebeurde dat nauwelijks: de regeringen ontzagen elkaar. Dat later steeds meer Europese landen het individuele klachtrecht erkenden wordt algemeen beschouwd als teken van vooruitgang. Het SADC-besluit over het tribunaal kun je dan ook slechts zien als grote stap terug.

‘De SADC reageert onvolwassen’ zegt Taffs erover. ‘Omdat een vonnis haar niet bevalt schort ze het hele Tribunaal op.’ Hij beschikt echter over hetzelfde optimisme als de inmiddels overleden Mike Campbell bezat. ‘Ooit zal Zimbabwe weer geaccepteerd willen worden door de internationale gemeenschap. Dat kan alleen als het uitspraken als deze uitvoert.’ Taffs weet het zeker: eens krijgt hij compensatie voor zijn verloren land.